Vijf weken lang trokken Caroline Hoffman en Niña en Djem van Dijk van de Limburgse groep Treble door Europa om het liedje te zingen waarmee ze deze week het songfestival hopen te winnen: Amambanda. In alle landen zullen de toehoorders precies evenveel van het refrein van dat liedje hebben verstaan — geen woord. Dat refrein is namelijk geschreven in een door de zangeressen zelfbedachte taal, Trebletaal.

Hoe zit die taal in elkaar? Dit is het begin van het songfestivallied:

Amambanda amambanda

Amambanda gwena mambanda Amambanda amambanda Gwena mamba gwena mamba

In 2003 had Treble een hitje in Europa, Ramaganana, waarin ze teksten zongen zoals:

Lo cala malangalande

A papa seia popo a papa seia panda Lo cala malangalande A babaia cola via hananda zaeaa

Aan die teksten vallen een paar dingen op. Wat betreft de klinkers komen er heel veel a’s in voor, en daarnaast vooral e’s en o’s; aan de andere kant zijn er weinig of geen ie- en oe-klanken te horen. Dat heeft misschien iets te maken met het feit dat Trebletaal vooral gezongen wordt. Wie een aa-klank maakt, doet zijn mond relatief wijd open: niet voor niets vragen dokters nog altijd om ‘aa’ te zeggen als ze in de keel van de patiënt willen kijken. Bij een ‘ie’ en een ‘oe’ is de mond aan de andere kant bijna gesloten, en dat zingt veel minder prettig: de tonen die de stembanden maken stromen minder vrij naar buiten. Ee- en oo-klanken zitten een beetje tussen die extremen in.

Adamsappel

Ook over de medeklinkers valt iets te zeggen. Er zijn twee soorten medeklinkers: bij sommige trillen de stembanden wel en bij andere niet. Dat kun je voelen: leg je vingers op je adamsappel en zeg een paar keer achter elkaar t-t-t, en daarna ook een paar keer d-d-d. Die klanken zijn bijna hetzelfde: het enige verschil is dat je bij de (‘stemhebbende’) d wel trilling onder je vingers voelt, en bij de (‘stemloze’) t niet. (Het verschil is makkelijker te voelen bij mannen, omdat hun adamsappel meer uitsteekt.) In de teksten van Treble trillen de stembanden bij bijna elke medeklinker; in de citaten hierboven komen alleen een paar stemloze p’s voor. Ook dat heeft mogelijk iets te maken met het zingen. Zingen is tonen maken met je stembanden, en stemloze medeklinkers zijn daarom hinderlijke onderbrekingen van het zanggeluid.

Tongentaal

Er is nog meer aan de hand. Treble-taal doet ook sterk denken aan andere soorten zelfverzonnen taal. In sommige christelijke kringen (vooral in zogenoemde ‘pinkstergemeenten’) ‘spreekt men in tongen’: mensen die in diepe religieuze vervoering raken, stoten reeksen klanken uit, die sterk doen denken aan Trebletaal. Glossolalie wordt dat verschijnsel in de wetenschap genoemd. Het volgende is een voorbeeld van een gebed van een Engelse gelovige:

mabasando kotandehoketambasai lamaka kandehondo lahambakahiamasi mehama kettehand kohomasi maketahando kahambasi mosianhanto kohomba mahapehandei lambosihando kohomba lahambakati yahamesi mopesiayando kotahando lamasi papakando lamasia lasohando kotambabasi lamasaponmtiako labasando masiando ketorandi

Er komen wat meer stemloze klanken (k, t, p, s) in dit gebed voor, maar verder zou het zo door Treble gezongen kunnen worden.

Een taal die je nooit hebt gehoord

Datzelfde geldt voor de volgende tekst, die werd uitgesproken door een Franse vrouw die nog nooit van glossolalie had gehoord, maar gevraagd werd om te praten alsof ze een taal gebruikte die ze niet kende:

i evistimi tanto elevente beste vanto elevesti aneventi mitistan eleventi liministare invivindi me dastonte kue tikanto Uit onderzoek is gebleken dat iedereen, soms na wat training, dit soort betekenisloze taal kan produceren. Er is in het fragmentje van deze vrouw wat meer afwisseling in de klinkers, maar toch klinkt ook hier weer bijna een Trebletaal. Ook kleine kinderen en sommige schizofrenen bedenken soms hun eigen taaltje; en allemaal klinken ze als dialecten van een en dezelfde ‘internationale taal van de betekenisloosheid’. Die taal lijkt maar vijf klinkers te hebben: ie, oe, aa, ee, oo. Alle lettergrepen lijken te eindigen op een klinker of, soms, een n, een l, of een r. Andere medeklinkers worden weinig gebruikt.

Angstschreeuw

Het opmerkelijke is dat die vijf klinkers, bijvoorbeeld, precies de klinkers zijn die in vrijwel alle talen van de wereld voorkomen. Het Nederlands heeft bijvoorbeeld nog veel meer klinkers, zoals de uu-klank in de woorden ‘zuur’ en ‘truc’, die in een heleboel andere talen niet voorkomen: het Engels heeft die klank niet. De reden daarvoor is waarschijnlijk wat ingewikkelder is dan andere klinkers; hij wordt gemakkelijk met een ‘ie’ of een ‘oe’ verward.

Als nu een Nederlandstalige in tongen begint te praten, zal hij dat soort ‘moeilijke’ klanken onbewust mijden, ook al weet hij bewust misschien helemaal niet dat de uu een lastiger klank is dan een aa of een oe. Zoiets geldt ook voor de gebruikte medeklinkers en de gevormde lettergrepen: een woord met een ingewikkelde medeklinkeropeenhoping als angstschreeuw maakt iemand die om welke reden dan ook een betekenisloze taal gebruikt, niet snel.

Het is alsof er eenzelfde harde kern in alle talen zit. Individuele talen mogen om allerlei betekenissen uit te drukken nog wat eigen zacht vlees om die harde kern bouwen — zacht vlees van exotische klinkers, medeklinkers en lettergreepvormen — maar wie zomaar betekenisloze klanken uitstoot, grijpt toch weer op die harde kern terug. En daarmee lijken de zangeressen van Treble te hebben gevonden wat ze zochten: een echt universele taal.

Literatuur:

De voorbeelden van glossolalie komen uit het boek Lalieën en fasieën. Een neurolinguïstisch onderzoek naar afwijkend taalgebruik van Yvan Lebrun. Leuven [u.a.]: Acco, 2001.