Ooit wel eens afgevraagd of een gebergte steeds hetzelfde blijft? Het antwoord is nee. Gebergtes kunnen groeien, maar ook eroderen. Bij dat laatste spelen gletsjers een cruciale rol. David Egholm (Aarhus Universiteit, Denemarken) schrijft samen met collega’s in Nature dat bergen extra snel een kopje kleiner worden gemaakt boven de sneeuwgrens. “Het onderzoek vertelt waarom gebergten zo hoog zijn als ze zijn en waarom sommige hoger zijn dan andere”.

Gebergtevorming en erosie

Gebergten ontstaan als twee continenten tegen elkaar aan botsen, maar ook als een oceaanplaat onder een continent schuift. In het eerste geval stuwen de botsende continenten de vroegere randen ervan omhoog. In het tweede geval speelt vulkanisme op het landgedeelte een rol bij de gebergtevorming. Door deze plaattektonische processen groeit het gebergte.

De Himilaya’s zijn gevormd door het botsen van India met het Eurazische continent, tientallen miljoenen jaren geleden. Deze foto is genomen naar het zuiden toe.

NASA

De bergen blijven niet onbeperkt groeien. Bijvoorbeeld: hoe meer gewicht, hoe moeilijker het omhoog te drukken is. Ook de eigenschappen van het gesteente zijn cruciaal. Een ander belangrijk proces kaart Egholm aan: snelle erosie boven de sneeuwgrens. Vooral kleinere gletsjers slijten de bergen op deze manier af. Zeldzamere grotere gletsjers bewegen zich ook ver onder de sneeuwgrens.

Opvering

Door deze erosie verplaatst zich gesteente vanuit de bergen naar lagergelegen gebieden. Een enorme gewichtsverplaatsing. Hierdoor veert het gebergte een beetje op ter compensatie. Oftewel: isostasie. Deze opvering (maximaal 200 m volgens het rekenkundig model van Egholm) en erosie bereiken een evenwicht wat zich vertaalt in een relatief vlak gedeelte net onder de sneeuwlijn. Dit fenomeen is in veel gebergtes van verschillende ouderdom en vormingsproces te zien. Van de Himalaya’s tot in Nieuw Zeeland en de Andes. Deze relatief vlakke stukken worden dus niet bepaald door tektonische krachten.

Niet alleen zien de onderzoekers een soort plateau net onder de sneeuwgrens. Ook zien ze dat gebergtes meestal niet hoger zijn dan 1500 m boven de sneeuwgrens. De sneeuwgrens bepaalt dus ook de hoogte van de gebergtes! Enkele uitzonderingen zijn vulkanische pieken in de Andes. Erosie is niet snel genoeg om de groei bij te houden. Het algemene beeld is dus dat steeds minder van het gebergte boven de sneeuwgrens ligt doordat erosie steeds meer van het gebergte afslijt. Hierdoor neemt ook het volume ijs boven de sneeuwgrens ook af.

Andes

De sneeuwgrens hangt natuurlijk van het klimaat op aarde af, maar ook van de breedtegraad. Een prima gebergte om die stelling te testen is het Andesgebergte dat van noord naar zuid loopt aan de westkust van Zuid-Amerika. Eglund bevestigd deze gedachte: “Ver in het zuiden van Chili zijn de bergen veel lager dan in het noorden van de Andes.” En dat allemaal door een sneeuwgrens die veel lager ligt naar het zuiden toe.

De ligging van de Andes gemarkeerd door sneeuw op de hogere pieken.

NASA

IJstijden

Sneeuwgrenzen variëren ook door de tijd heen, bijvoorbeeld door ijstijden. Ook dit signaal is te zien volgens Eglund. “In veel gebergtes zijn verschillende vlakkere niveaus te zien, waarvan elk niveau een andere ijstijd voorstelt.” Een soort trapje dus, al is dit lang niet altijd goed zichtbaar volgens de Deen. “De sneeuwgrens van de laatste ijstijd is wereldwijd waarschijnlijk de laagste van al deze vlakke niveaus.”

Mogelijk krijgen gebergtes in de toekomst krijgen de kans om te hoger te worden. Dit komt omdat de sneeuwgrens zich terugtrekt als de aarde verder opwarmt en erosie hierdoor zal afnemen. Voorwaarde is wel de het gebergte nog tektonisch actief is en dus nog steeds het gebergte verder omhoog ‘duwt’. “Dit vind echter plaats op een tijdschaal van honderdduizenden jaren en niemand weet wat er dan met het klimaat gebeurt,” aldus Eglund.

De gletsjers in dit gebied (het land Bhutan in de Himalaya’s) hebben zich in de afgelopen decennia teruggetrokken door een stijging van de temperatuur. In de grote gletsjergroeven liggen nu meren. De sneeuwgrens is opgeschoven naar boven.

NASA