Juli 2005 verscheen de Nationale Drugs Monitor van het Trimbos-instituut, het Utrechtse kenniscentrum voor geestelijke gezondheidszorg en verslaving. Het rapport sprak vooral zorg uit over het cocaïne-gebruik. Cijfers van de verslavingszorg lieten zien dat het aantal mensen dat hulp vraagt vanwege cocaïne fors blijft toenemen. Van 2002 naar 2003 werd een stijging van 19% genoteerd. Het rapport repte met geen woord over GHB, en dat terwijl de site van het Trimbos-instituut wel vermeldt dat er een stijgende trend bestaat in het gebruik van GHB. Jellinek, de instelling voor verslavingszorg en –preventie in Amsterdam en de Gooi- en Vechtstreek, vermeldt op hun site echter dat het aantal gebruikers van GHB stabiel is geworden. Wat de statistieken ook zijn, een bezoek aan verschillende housefeesten liet mij zien dat de drug toch regelmatig opduikt. Reden genoeg dus voor wat achtergrondinformatie.

Verkrachtingen

Rond 1999 kreeg GHB negatieve publiciteit vanwege enkele verkrachtingen waarbij GHB in het spel was. De naam ‘rape-drug’ was al snel geboren. “Je kunt het scenario van ‘een vreemde heeft iets in mijn glas gedaan en mij daarna verkracht’ niet helemaal uitsluiten”, zegt onderzoeker Ton Nabben van de Universiteit van Amsterdam in het Algemeen Dagblad van 21 augustus 2002. “Maar onze indruk is dat ongewenst seksueel contact vooral onder bekenden voorkomt. Bij de 6,7 procent die hiervan melding maakte, kwam steeds min of meer hetzelfde verhaal terug. Een vrouw die al verschillende contacten heeft gehad in haar vriendenkring en die vervolgens onder invloed seks heeft met een bekende zonder dat ze dat wil”. Dat valt natuurlijk op geen enkele manier goed te praten, maar het is iets anders dan de vreemde die je bewusteloos mee naar huis sleept.

Ongemerkt toedienen van GHB in iemands drankje is door de zoute smaak erg moeilijk, hoewel met smaakstoffen wel het een en ander valt te maskeren. Onderzoek van het Trimbos-instituut wijst dan ook uit dat slachtoffers van verkrachting onder invloed van GHB het middel vaak vrijwillig innamen. Maar wat kregen ze nu precies binnen?

Gamma Hydroxy Boterzuur

Tijdens onderzoek naar de werking van een neurotransmitter, GABA (Gamma aminobutyric zuur), maakte de Franse wetenschapper Dr. Laborit in 1961 als eerste Gamma Hydroxy Boterzuur (GHB). Dr. Laborit was zo over GHB te spreken dat hij de rest van z’n leven heeft gewijd aan onderzoek naar en gebruik van de stof. Hij gebruikte GHB zo’n twee a drie keer per week, bijvoorbeeld voor toespraken om zo zijn stress te verminderen.

Euforisch was Laborit over de werking van GHB als afrodsiacum, liefdesdrank, en schreef daar over: “Het effect vermindert terughoudendheid, verhoogt de beleving van tast, verbetert de ‘mannelijke erectie capaciteit’ en het verhoogt, vooral bij vrouwen, de intensiteit van het orgasme. GHB kan je zeker seksueel opgewonden maken en verlaagt je remmingen, dus zorg ervoor dat je altijd condooms bij je hebt als je het gebruikt.”

Spierversterkend slaapmiddel

In de jaren zeventig werd GHB gebruikt door bodybuilders voor het slapen gaan, vanwege de spierversterkende werking en omdat GHB de aanmaak van groeihormonen stimuleert. Tegelijkertijd gebruikte artsen het middel als licht narcosemiddel en schreef de medische wereld het middel voor als hulpmiddel bij slaapstoornissen. Door problemen met doseren en bijeffecten wordt GHB in de meeste landen niet meer voor die doeleinden gebruikt. In sommige landen wordt GHB wel nog gebruikt als middel tegen depressies en bij de behandeling van alcoholisme.

In het begin van de jaren negentig dook GHB voor het eerst op in de ‘gay-scene’ in Groot-Brittannië, waar het als lustopwekkend middel en ‘party’-drug gebruikt werd. Al snel verspreidde het middel zich over de ‘party’ wereld.

In Nederland was GHB in eerste instantie verkrijgbaar in zogenaamde ‘smartshops’. Naar aanleiding van een incident in Rotterdam waarbij zes jongeren na het nuttigen van GHB in combinatie met alcohol bewusteloos werden afgevoerd, werd in 1996 de verkoop verboden. Na de verkrachtingen aan het eind van de jaren negentig heeft het kabinet in 2002 de drug op lijst II van de Opiumwet geplaatst. Dit betekent hetzelfde wettelijke regime als voor cannabis (wiet).

Zeezout

GHB, ook wel gehaktbal, olifantendrug, rape-drug of vloeibare XTC genoemd, kan verkregen worden als poeder of pil, maar meestal in de vorm van een stroperige vloeistof. Deze wordt puur of in een drankje vermengd ingenomen. De smaak is enorm zout. “Alsof je onderwater het Kanaal hebt overgezwommen met je mond open”, weet Sjors, een gebruiker, te melden.

Na een half uur begint het te werken. “Je bent in een enorm vrolijke, dronken roes en ook nog eens seksueel opgewonden”, volgens Mart, een andere gebruiker. GHB geeft een ontspannen en opgewekt gevoel. Het middel werkt bewustzijnsverlagend en seksueel ontremmend. Na drie uur is het middel uitgewerkt en laat daarbij geen reststoffen achter in het lichaam. Ook blijven je organen onaangetast. Na twaalf uur is de stof uit je lichaam.

GHB en het brein

GHB kan ook als pepmiddel gebruikt worden. “De werking als pepmiddel komt bij meerdere narcosemiddelen voor en heet in de anesthesie fase twee: het excitatiestadium”, zegt anesthesis F. Rutten van het Rotterdamse Dijkzichtziekenhuis in Het NRC handelsblad van 8 mei 1996. “Eerst wordt de patiënt slaperig, dan opgewonden, daarna volgt narcose. Vroeger, bij ethernarcose, was het soms een hele worsteling je patiënt in die tweede fase op het bed te houden. Je kan GHB zo gebruiken dat je in fase twee blijft hangen, hoewel het door de orale toediening wel erg moeilijk is om de daarvoor benodigde dosis nauwkeurig te bepalen”.

Door de werking als pepmiddel wordt GHB wel eens vloeibare XTC genoemd. GHB heeft echter niets met XTC te maken en de werking is dan ook anders. Hoewel GHB net als XTC in het laboratorium te maken valt, is de grootste producent van GHB ons eigen lichaam. In onze hersenen wordt het gewoonlijk aangemaakt door de omzetting van de neurotransmitter GABA (Gamma aminobutyric zuur).

GHB beinvloed de neurotransmitter-huishouding in onze hersenen. Het beïnvloedt voornamelijk de afgifte van serotonine en van acetylcholine. GHB verhoogt van beide neurotransmitters de afgifte. Het verhoogde niveau van acetylcholine zorgt, onder andere door het verlagen van de hartslag, voor het verdovende effect. Het verhoogde niveau van serotonine zorgt voor het euforische, lekkere en waarschijnlijk ook voor het seksueel ontremde gevoel.

Gevaren

Overdosering of gebruik in combinatie met alcohol of andere drugs kunnen beiden leiden tot misselijkheid, overgeven, spierkrampen, verwarring en stuiptrekkingen. In extreme gevallen kan het zelfs leiden tot acute bewusteloosheid. “Het is zo dat tweederde van de gebruikers een keer out is gegaan”, zegt onderzoeker Ton Nabben van de Universiteit van Amsterdam,“de gevolgen zijn een diepe slaap waarna de meesten de volgende dag weer fris wakker worden”. GHB bevat nauwelijks giftige stoffen.

In de praktijk is het erg moeilijk zoveel in te nemen dat je echt in de problemen raakt, voor die tijd ben je meestal al in slaap gevallen. "Van de mensen die wij ondervroegen is 5,7 procent ooit meegenomen door de ambulance. 1,4 procent is op de intensive care terechtgekomen’, zegt Nabben er verder nog over. Volgens de onderzoekers van de Universiteit van Amsterdam en het Centrum voor Verslavingsonderzoek is GHB dus niet zonder risico’s, maar moeten de gevaren niet overdreven worden.

Bronnen

G. Hellinga & H. Plomp. Aula 2003: Uit je Bol. Over XTC, paddestoelen en andere middelen.