Moeite om je ogen open te houden tijdens een praatprogramma op tv? Of dut je regelmatig in wanneer je een eind moet reizen met het openbaar vervoer? Geen paniek, je bent niet de enige. Uit internetonderzoek van de Nederlandse vereniging voor Slaap- en Waakonderzoek (NSWO) is gebleken dat een kwart van de Nederlanders zich regelmatig slaperig voelt. Vaak is de oorzaak wel duidelijk: slaaptekort. Een paar dagen op tijd naar bed, en je kunt er weer tegenaan.

Een dutje in het openbaar vervoer is over het algemeen niet nodig als je ’s nachts voldoende slaapt.

Wikimedia Commons

Maar soms is er meer aan de hand. Een klein deel van de slaperige mensen heeft last van een slaapstoornis. Het kost hen ontzettend veel moeite om in te slapen, of ze worden ’s nachts regelmatig wakker. Erg lastig, want op die manier rust je nooit echt goed uit. De belangrijkste slaapstoornissen zijn het slaap apneu syndroom, narcolepsie en rusteloze benen. Hieronder lees je op welke manier deze stoornissen patiënten uit hun slaap houden.

Slaap apneu syndroom

Schrik niet, maar iedereen heeft tijdens zijn slaap weleens een ademstilstand. Dan doen de spieren die betrokken zijn bij de ademhaling zo’n twintig tot veertig seconden even helemaal niets meer. Dat kan geen kwaad, meestal merk je er weinig van. Tenminste, als het niet te vaak gebeurt. Mensen met slaap apneu hebben minimaal vijf keer per uur een ademstilstand. Daardoor ontstaat uiteindelijk een zuurstoftekort in de weefsels. De hersenen detecteren dat tekort en geven het lichaam het signaal om wakker te worden. Een patiënt met slaap apneu ontwaakt dan een beetje (meestal wordt hij of zij niet helemaal wakker), en brengt met een enorme snurk de ademhaling weer op gang.

Er zijn verschillende vormen van slaap apneu. Bij het centraal slaap apneu syndroom (CSAS) zijn de hersenen zelf verantwoordelijk voor het probleem. De hersenen geven tijdens de slaap voortdurend te weinig signalen door aan de ademhalingsspieren, waardoor de ademhaling wegvalt. Naast het CSAS is er het obstructief slaap apneu syndroom (OSAS). Bij patiënten met OSAS ontspannen de spieren van de mond en de keel zich tijdens de slaap zodanig dat de tong de ademhalingsweg kan gaan blokkeren. Obstructief slaap apneu is het meest voorkomend, maar er zijn ook een hoop patiënten met een combinatie van beide vormen.

Slapen met de CPAP.

Wikimedia Commons

Als je door slaap apneu zo onrustig slaapt neem je toch een slaappil, zou je zeggen. Maar slaapmiddelen zijn voor patiënten met slaap apneu niet aan te raden. Ze maken de klachten meestal juist erger. Hoe dat komt? Slaapmiddelen onderdrukken de ademhaling en laten bij mensen met slaap apneu het zuurstofgehalte in het bloed nog eens extra dalen. Dat vergroot de kans op ademstilstanden en de daarop volgende ‘word wakker’ reflex. Wat patiënten met OSAS wel vaak helpt, is de CPAP (continous positive airway pressure): een soort luchtpomp die de luchtwegen ’s nachts open houdt.

Narcolepsie

Iemand met narcolepsie kan op de gekste plekken en op de raarste tijdstippen plotseling in, een ogenschijnlijk diepe, slaap vallen. Meestal is hij of zij ook zo weer wakker. Die slaapaanvallen overdag zijn het gevolg van een verstoring in het slaapritme. Normaal gesproken volgen perioden van NREM (non-rapid eye movement)-slaap en REM (rapid eye movement)-slaap elkaar ’s nachts steeds op. In de NREM-slaap gaan je hersenen in de ruststand; ze geven alleen nog maar onregelmatig wat zwakke signalen door. Je valt in slaap, steeds iets dieper, en na ongeveer anderhalf uur kom je terecht in de REM-slaap. Je hersenen worden dan weer een stuk actiever en je gaat dromen. Die REM-slaap duurt ongeveer 18 tot 24 minuten. Daarna word je even licht wakker (vaak onbewust) en begint de hele cyclus van NREM- en REM-slaap weer opnieuw.

Bij mensen met narcolepsie volgt de REM-slaap niet automatisch op de NREM-slaap. Regelmatig komt iemand met narcolepsie vanuit de wakkere toestand plotseling terecht in een soort REM-slaap, waarbij ook spierverslapping en levendige dromen voor kunnen komen . Daardoor krijgt hij of zij gedurende de nacht te weinig diepe slaap en dat proberen de hersenen overdag te compenseren.

De slaapcyclus van een gemiddelde volwassene bij acht uur slaap. De NREM-slaap bestaat uit vier fases, waarbij je steeds iets dieper in slaap valt. Na de NREM-slaap volgt de REM-slaap (hier aangegeven met PS). Dit is het stadium waarin je hersenen actief zijn, en je droomt.

IJsbrand Attema, Wikimedia Commons

Waar komt die verstoring in het slaapritme vandaan? Daarover is lang onduidelijkheid geweest. Inmiddels weten we dat patiënten met narcolepsie geen of weinig hypocretine – een eiwit dat betrokken is bij het slaapritme – in de hersenvloeistof hebben. De zenuwcellen die dat eiwit produceren liggen bij gezonde mensen in de hypothalamus, maar zijn bij mensen met narcolepsie bijna allemaal verdwenen. Leidse wetenschappers ontdekten vorig jaar dat dat komt door een reactie van het afweersysteem op Trib2, een eiwit dat specifiek voorkomt bij zenuwcellen die hypocretine produceren. Narcolepsie is dus, naar alle waarschijnlijkheid, een auto-immuunziekte.

Een goede behandeling voor narcolepsie bestaat nog niet. Meestal krijgen patiënten overdag amfetamines om wakker te kunnen blijven, en ’s nachts GHB om goed te kunnen slapen. Verre van ideaal, want amfetamines en GHB zijn zware middelen die narcolepsie niet genezen maar alleen de symptomen van de ziekte bestrijden. Nu we weten dat narcolepsie een auto-immuunziekte is, wordt het mogelijk om medicijnen te ontwikkelen die voorkomen dat het afweersysteem zich tegen Trib2 richt.

Rusteloze benen

Stel je voor: je stapt in bed en krijgt plots een tintellend, zeurend gevoel in je benen. Het enige wat op dat moment helpt, is je benen bewegen. Maar dan kun je in slaap vallen verder wel vergeten. Iedere keer dat je stopt met bewegen, komt het vervelende gevoel in je benen weer terug. Dit overkomt patiënten met rusteloze benen bijna elke nacht. Soms treden de klachten ook overdag op bij rustige activiteiten als tv-kijken of een boek lezen. Maar overdag is het gevoel in de benen vaak lang niet zo heftig als ´s avonds en ´s nachts.

Rusteloze benen zorgen ervoor dat je ’s nachts moeilijk in slaap valt. Geen wonder dat je dan overdag moe bent.

Michael Cornelius, Wikimedia Commons

Niemand weet nog precies wat de oorzaak is van rusteloze benen, maar onderzoek wijst in de richting van een ijzertekort in de substantia nigra, een pigmenthoudende kern in het middendeel van de hersenen. IJzer is een essentiële stof voor de aanmaak van L-dopa, een voorloper van dopamine. En dopamine is via het nigrostriatale circuit in de hersenen dan weer betrokken bij de regulatie van de motoriek. Welke genen, receptoren en stofjes nu precies een rol spelen bij de klachten van rusteloze benen, moet nog verder onderzocht worden. Een specifieke behandeling tegen rusteloze benen is er dan ook nog niet. Wel kan een arts proberen met medicijnen die dopamine receptoren activeren, het aantal nachten met rusteloze benen te verminderen.

Miljarden euro’s

Volgens de NSWO is slaperigheid (of dat nou komt door slaaptekort of door een slaapstoornis) een van de belangrijkste oorzaken van bedrijfs- en verkeersongevallen. Uit verschillende internationale studies blijkt dat mensen die ’s nachts regelmatig slecht slapen een significant grotere kans hebben om betrokken te raken bij zulke ongevallen dan mensen die voldoende uitrusten. De kosten voor persoonlijk letsel en materiële schade die ontstaan door ongelukken met slaperige mensen zijn dan ook niet gering. Naar schatting heeft slaperigheid ons in totaal al miljarden euro’s gekost. Hoog tijd dus om meer aandacht te besteden aan het onderzoek naar slaap en slaapstoornissen. Dan kan straks iedereen uitgerust wakker worden.

Lees meer over slaap op Kennislink

Oeps: Onbekende tag `feed’ met attributen {"url"=>"https://www.nemokennislink.nl/kernwoorden/slaap/index.atom?m=en", “max”=>"8", “detail”=>"minder"}