Meer dan een halve eeuw hebben onderzoekers het woestijngebied in Kazakstan (een deel van de voormalige Sovjet Unie) uitgekamd op zoek naar gerbils. Dit zijn diertjes die familie zijn van de woestijnratjes die je ook bij de dierenwinkel om de hoek kunt kopen. Zij waren niet zo geïnteresseerd in deze beestjes zelf, maar in de pest. Dit is een bacterie met de wetenschappelijke naam Yersinia Pestis die wordt overgedragen op de mens door de vlooien die de gerbils bij zich dragen.

De builenpest is één van de langst bekende besmettelijke infectieziekten die miljoenen levens heeft gekost. Vooral de uitbraak in de Middeleeuwen was berucht. In een paar jaar tijd roeide de pest ongeveer een derde van de Europese bevolking uit. In Europa komt de ziekte nu niet meer voor, maar dat betekent nog niet dat de ziekte niet meer bestaat. Per jaar worden er wereldwijd nog zo’n 2000 gevallen gerapporteerd. Vooral in Afrika, maar ook in Azië en Amerika raken er nog af en toe mensen met de pest besmet. Eigenlijk is de pest een bacterieziekte bij knaagdieren die door vlooien wordt overgedragen. Als een besmette vlo besluit om een mens te bijten, dan raakt de mens ook besmet. Sommige knaagdieren hebben helemaal geen last van de bacterie, maar andere kunnen ziek worden en eraan doodgaan. De mens wordt altijd ziek van de pestbacterie. Als iemand besmet is krijgt die persoon hoge koorts, grote bulten en moet bloed spugen. Ook krijgt hij zwarte vlekken op zijn lichaam wat leidde tot de bijnaam van de pest: de zwarte dood. De ziekte is ook dodelijk, binnen slechts enkele dagen kan het slachtoffer al dood en begraven zijn.

De woestijnen in Centraal Azië, en in Kazachstan in het bijzonder, zijn een bron van pestbacteriën. Deze bacteriën komen vaak voor bij gerbils die daar in de woestijnen leven. De dieren leven in groepen en wonen met de hele familie bij elkaar in een grote burcht die bestaat uit vele ondergrondse gangen.

Russische wetenschappers hebben vanaf 1947 de gerbils en hun pestvlooien zeer nauwgezet in de gaten gehouden gedurende een periode van veertig jaar. Met deze schat aan waardevolle gegevens gingen onderzoekers uit Antwerpen aan de slag. Door middel van analyses met de computer ontdekte het team dat de pest twee jaar na een stijging in het aantal bewoonde gerbilburchten opdook. Dit is vorige week gepubliceerd in het wetenschappelijke tijdschrift Science. Met deze relatief goedkope methode is het dus mogelijk om twee jaar van tevoren een uitbraak van de pest te voorspellen.

Volgens de leider van het onderzoek, Herwig Leirs, bevestigt deze methode eindelijk een al lang bestaande ‘drempelwaarde’-theorie. Deze theorie zegt dat de pest en andere besmettelijke ziekten uitbreken als het aantal dieren dat de bacterie bij zich draagt boven een bepaald aantal uitkomt. Bij de pest is dit te verklaren doordat in grote populaties gerbils, de vlooien makkelijker van het ene dier naar het andere kunnen overspringen. En zo ook de pestbacteriën.

Voor ons hier in Europa lijkt angst voor de pest niet direct aan de orde. De gebieden waar we nu over gesproken hebben zijn immers mijlenver van ons kikkerlandje verwijderd. Toch zou de pest zomaar weer hier kunnen opduiken. Het klimaat gaat de komende tijd veranderen wat zorgt voor warmer weer en vochtigere lucht in de toekomst. Dit levert gunstige omstandigheden op voor knaagdiersoorten die als gastheer voor de pest kunnen optreden. Verder worden er tegenwoordig steeds meer verre reizen gemaakt. De kans dat men op vakantie in één of ander ver oord in aanraking komt met een besmet knaagdiertje wordt zo ook groter. En dit diertje kan er nog zo lief uitzien, hij kan wel de gevaarlijke pestbacterie bij zich dragen, met alle gevolgen van dien. Als laatste is er na 11 september natuurlijk de dreiging van terrorisme met biologische wapens. Voor terroristische groeperingen als Al-Quaida is de pest een ideaal wapen. De pestbacteriën zijn makkelijk te kweken en te verspreiden. Bovendien is de ziekte zeer besmettelijk en leidt in een korte tijd tot een groot aantal slachtoffers. Zo zie je maar, de pest lijkt ook hier de laatste jaren steeds dichterbij te komen.