Wat is de overeenkomst tussen Reykjavik, Parijs en München? Het zijn steden waar de huizen in meerdere woonwijken verwarmd worden met geothermische energie. De temperatuur van de aarde neemt toe met de diepte, per kilometer komt er gemiddeld 30°C bij. Door grondwater vanaf een diepte van rond de twee kilometer omhoog te pompen kan je dus warm water verkrijgen om door je radiator te laten stromen, opdat de CV-ketel de deur uit kan.

En hoeveel Nederlandse steden zijn er die dit ook doen? Eén, binnenkort: Den Haag heeft in 2010 met succes een proefboring gedaan naar heet water, met als doel om vanaf 2011 een woonwijk te kunnen voorzien van aardwarmte. Dat moeten er meer worden, vinden SKB, TNO, de TU Delft en de Stichting Platform Geothermie. Daarom lanceerden zij 28 juni de

, op de Dag van de Kennis van SKB. Het doel dat ze beogen is bodemenergie ook in Nederlandse steden een belangrijke plek te geven.

Haalbaarheid?

Nu heeft Reykjavik makkelijk praten. In een vulkanisch land als IJsland komt heet water ook ongevraagd uit de grond spuiten. Maar München is vergelijkbaar met Nederland, wat de temperatuur van de ondergrond betreft. De sedimentlaag waaruit het hete water onder München wordt gewonnen ligt op een diepte van drie kilometer, en is 98°C. Zo heet is het in Nederland gemiddeld ook op die diepte. Een temperatuur van 70°C is al voldoende om huizen te verwarmen.

Bij de proefboring in Den Haag werd water van 75°C opgepompt vanaf een diepte van twee kilometer. Vierduizend woningen en een aantal bedrijven zullen hiermee binnenkort van warmte worden voorzien. Dat aardwarmte in Nederland een warmtebron van betekenis kan worden, bewijzen ook enkele tuinbouwkassen die inmiddels verwarmd worden met geothermische energie. Bekende voorbeelden zijn het tuinbouwbedrijf Ammerlaan Grond en Hydrocultuur in Pijnacker/Nootdorp en de tomatenkwekerij van de gebroeders Duijvenstijn in dezelfde regio.

Randvoorwaarden?

Maar niet overal kan aardwarmte gewonnen worden. De belangrijkste voorwaarde is dat er een waterdoorlatend gesteente in de ondergrond zit, op een diepte waar het warm genoeg is. Bovendien moet de bron zich dicht bij de plek bevinden waar de te verwarmen huizen staan. Aardwarmte laat zich moeilijk over grote afstanden transporteren, simpelweg omdat het water onderweg teveel afkoelt.

Aangezien er daarmee een boortoren dichtbij de woonwijk moet komen, ligt het voor de hand verwarming door middel van geothermie in eerste instantie toe te passen in nieuwbouwwijken. Hier valt de benodigde infrastructuur immers nog makkelijk in de wijk in te passen. Op dit moment focust de Geothermie Manifestatie zich op lokaties in Den Bosch en Almere.

Problemen?

Soms gaat echter niet alles helemaal zoals gepland. Het grootste risico is dat de warmte-opbrengst gaat tegenvallen omdat de temperatuur lager is dan gedacht, of het water maar moeizaam omhoog komt. Ook kan er olie of gas in het hete water terecht komen, omdat aardwarmte in Nederland uit dezelfde gesteentelagen wordt gewonnen als aardolie en aardgas.

Zo kwam de aardwarmtewinning bij zowel de tomatenkwekerij van Duijvenstijn als bij het tuinbouwbedrijf van Ammerlaan in mei stil te liggen. Bij Duijvenstijn bleek gas in het water te zitten. Omdat dit uitzet zodra het boven de grond komt kon het afgekoelde water alleen nog onder verhoogde druk terug de grond in worden gepompt. Bij Ammerlaan raakte het water vervuild met olie. Hierdoor kan de warmtewisselaar vervuild raken en het waterreservoir dichtslibben.

Druk

De grootste uitdaging die de Geothermie Manifestatie echter voor zichzelf ziet, is om de winning van aardwarmte een plek te geven tussen de andere ondergrondse én bovengrondse activiteiten in de stad. Want het is druk in de Nederlandse ondergrond: Tunnels, parkeergarages, drinkwaterwinning, oliewinning en buizen voor elektriciteitsleidingen strijden om hun plek in de ondergrond.

Hier en daar worden de verschillende functies al gecombineerd, zoals bij het Brabantse waterleidingbedrijf BrabantWater, dat tegenwoordig ook in aardwarmte grossiert. “Waterleidingen zijn immers eigenlijk ook gewoon warmtewisselaars”, sprak de woordvoerder van het bedrijf op de Dag van de Kennis. Het is precies dit soort onderlinge samenwerking waarnaar de Geothermie Manifestatie op zoek is.

Zie ook:

Energie uit de bodem (Uitgebreider Kennislinkartikel over geothermie in Nederland)

(De flyer) Aangeboorde aardwarmte was te heet (NGV-geonieuws artikel over aardwarmte op IJsland)