“60.000 tot 70.000 jaar geleden kwam de moderne mens alleen voor in Afrika, ergens rond Kenia. Dit was een genetisch vrij homogene populatie die in verschillende golven is uitgewaaierd”, legt Frans van Dam van het Centre for Society and Genomics uit. “Ons land is eigenlijk een plek van samenkomst geweest. De bevolking kwam in twee verschillende golven ons land binnen. Vanuit West en Midden Europa trokken 35.000 jaar geleden jagers/verzamelaars Nederland in. Door het klimaat van de laatste ijstijden werd deze groep naar het zuiden gedreven, ongeveer tot in Spanje. Na de ijstijd hebben de jagers/verzamelaars het land naar het noorden toe opnieuw bevolkt.”

5.000 jaar voor Christus volgde een tweede groep mensen. Dit waren landbouwers die vanuit het Middenoosten Oost Europa binnentrokken. Van Dam: “Binnen Europa zijn de jagers/verzamelaarsgroep en de landbouwersgroep nog herkenbaar. Er is bij Duitse mannen gekeken naar DNA van het Y-chromosoom. Daaruit blijkt dat het merendeel van hen afstamt van de landbouwers. In West Europa, bijvoorbeeld Spanje, Frankrijk en België, komen juist meer jagers/verzamelaars voor.”

Scholieren nemen zelf hun DNA-sample af voor het Genographic project. Een beetje wangslijm is genoeg om te bepalen of je afstamt van de jagers/verzamelaarsgroep of toch van de landbouwers.

Bert Beelen

Logboek

Hoe verraadt DNA eigenlijk onze afkomst? Y-chromosomen (DNA dat wordt overgedragen van vader op zoon) en mitochondriaal DNA (dat nakomelingen krijgen van hun moeder) veranderen maar heel langzaam. Toch treden er af en toe mutaties op. Aan deze mutaties zijn bevolkingsgroepen herkenbaar. Er zijn DNA veranderingen die zeer algemeen voorkomen, maar sommige mutaties vind je bijvoorbeeld alleen bij mensen die van origine West Europees zijn. Op die manier vormen deze stukken DNA dus een logboek van waar je voorouders zijn geweest.

“Het Genographic project is belangrijk omdat het ophelderen van de migratieroute raakt aan de basale vragen van: wie ben ik en waar kom ik vandaan?”, gaat Van Dam verder. “Ook zit er een factor van wetenschappelijke nieuwsgierigheid in en heeft het een educatieve waarde. Met behulp van dit project kunnen we laten zien dat alle mensen aan elkaar verwant zijn. Er zijn mogelijk toepassingen in forensisch onderzoek. De testen die op dit moment gebruikt worden zijn heel ruw, maar kunnen verder verfijnd worden. Dan wordt het misschien mogelijk om te zeggen: er is 80% kans dat de dader een Fries is. Vraag is dan of we dit wel moeten willen.”

De 200 scholieren die hun DNA instuurden weten inmiddels al of zij afstammen van de jagers/verzamelaars of van de landbouwers. Zij konden de resultaten van hun test via internet opvragen. Van Dam:“Tijdens de presentatie geeft populatiegeneticus Peter de Knijff het complete beeld en krijgt het verhaal een context. Bovendien hebben we twee wedstrijden uitgeschreven, waarvan morgen de prijzen worden uitgereikt. Scholieren maakten filmpjes over het Genographic project in de vorm van journaalitems en er was een ‘kraak de code’ webquest.”