De komende jaren zal DNA een steeds belangrijkere plaats innemen in de gezondheidszorg, beloven Amerikaanse genetici Eric Green en Mark Guyer in het wetenschapstijdschrift Nature. Om te vieren dat de eerste ruwe versie van het menselijk genoom tien jaar geleden bekend werd en te schetsen wat we tot 2020 kunnen verwachten, gluurden de heren even wetenschappelijk onderbouwd in de glazen bol.
Nieuwe medicijnen
Waar de genetici vooral enthousiast over zijn, is dat kennis over DNA gaat helpen om nieuwe geneesmiddelen te ontwikkelen. Sommige ziekten, zoals kanker, worden – op zijn minst voor een groot deel – veroorzaakt door een gen dat stuk is. Medicijnen die het gen repareren, nemen daarmee ook de ziekte weg, is het idee.
Omdat het aflezen – ook wel sequensen genoemd – van DNA met de dag goedkoper wordt, kijken arts-wetenschappers tegen een groeiende stapel DNA-gegevens aan waar potentiële aanknopingspunten voor nieuwe medicijnen in zitten.
Ook al is deze stapel gegevens al behoorlijk hoog, Green en Guyer verwachten dat wetenschappers alleen maar nog méér DNA willen sequensen. Een zo precies mogelijk medicijn grijpt het liefst aan op één gen, zonder de anderen te beïnvloeden. Het vinden van zo’n gen is daarom een kwestie van een naald in een hooiberg. Om deze op te sporen hebben wetenschappers niet het genoom van honderden, maar duizenden mensen nodig. Hoewel steeds meer mensen vrijwillig hun DNA aan de wetenschap aanbieden, komen onderzoekers dus nog steeds gegevens tekort, aldus de twee genetici.
Wat je wil weten
Dat brengt ons tot een andere kwestie: als meer mensen hun DNA voor onderzoek of persoonlijk medisch advies afstaan, waar slaan we al persoonlijke informatie dan veilig op? Green en Guyer hebben hier geen oplossing voor, maar geven aan dat hier zeker over moet worden gepraat.
De discussie lijkt erg op dat van het Elektronisch Patiënten Dossier, waarbij persoonlijke medische gegevens in een groot netwerk zitten waar artsen snel bij kunnen. Wanneer iemands volledige DNA-volgorde in een computer staat, komt daar volgens Guido de Wert, hoogleraar Ethiek en Erfelijkheidsonderzoek aan de Universiteit van Maastricht echter nog een extra probleem bij kijken.
“Een heel genoom van een mens bevat ook informatie over ziekten die niet behandelbaar zijn, zoals Alzheimer”, vertelt hij. “Omdat deze informatie belastend kan zijn, is het extra van belang dat vooraf goed wordt overlegd over wat de persoon in kwestie wel en niet wil weten; zijn recht op weten en zijn recht op niet-weten zijn even belangrijk.” Voordat we aan de genoomgekte meedoen, vindt De Wert dat we goed over het belang van de patiënt moeten nadenken.
Helpt DNA ziektes voorkomen?
Genoom-analyse kan ook bijdragen aan het voorkomen van ziektes, stellen Green en Guyer. Als je op jonge leeftijd al weet of je aanleg hebt voor bijvoorbeeld een hartziekte, dan kun je al tientallen jaren voor de mogelijke aanvang van zo’n ziekte je levensstijl dusdanig aanpassen dat je er geen last van zult krijgen. Toch moet je dan vooraf goed nadenken, schrijven de genetici, over hoe artsen deze informatie over aanleg goed leren begrijpen, en hoe patiënten erop reageren wanneer ze horen dat ze een genetisch defect in hun DNA hebben.
“Of een genoom-analyse mensen zal motiveren om hun levensstijl aan te passen, staat op dit moment zeer ter discussie”, zegt De Wert aan de telefoon. Hij acht de kans klein dat gezonde, jonge mensen hun gedrag om deze reden zullen aanpassen. “Je ziet zelfs bij mensen die al ziek zijn, dat ze er moeite mee hebben. Een hartpatiënt die elke dag pillen moet slikken, doet het soms gewoon niet. Als patiënten al therapie-ontrouw zijn, is er geen enkele reden om zomaar aan te nemen dat gezonde mensen gezond gaan leven om een ver verwijderd eventueel risico op latere leeftijd te verkleinen.”
Zie ook:
- Dossier ‘Goedkoop genoom’ (Kennislink)
- Racisme en de DNA-revolutie (Kennislink)
- Genetische zelftests nog onbetrouwbaar (Kennislink)