De Saxion hogescholen en kennisinstituut Alterra concluderen in een gezamenlijke studie dat vier medicijnen, die veel in Nederlands oppervlaktewater voorkomen, schadelijk zijn voor het milieu. Het gaat hier om veelgebruikte pijnstillers en antibiotica. Concentraties van minder dan een miljoenste gram tasten de lever, nieren en kieuwen van vissen aan. Ook verstoren de medicijnen de groei van blauwalgen en zorgen ze voor resistentie tegen antibiotica bij bacteriën.
Tussen 2001 en 2006 is het totale medicijngebruik van Nederland met bijna 22 procent gestegen.
Gestresste watervlooien
In Nederland slikken we jaarlijks steeds meer pilletjes. Tussen 2001 en 2006 is het totale medicijngebruik van ons land weer met bijna 22 procent gestegen. Resten van geneesmiddelen komen via afvalwater van huishoudens, zorginstellingen en ziekenhuizen terecht in rioolwaterzuiveringsinstallaties. De medicijnen worden hier slechts ten dele afgebroken, waardoor er sporen in oppervlakte- en drinkwater zitten. Van een aantal geneesmiddelen zijn de risico’s voor milieu en volksgezondheid op een rijtje gezet door de Saxion hogescholen en kennisinstituut Alterra.
Model van de waterzuiveringsinstallatie van Tholen in Madurodam. Resten van geneesmiddelen komen via afvalwater in een zuiveringsinstallatie terecht en worden daar slechts gedeeltelijk afgebroken. Zo komen sporen van medicijnen ook terecht in oppervlakte- en drinkwater.
Epilepsiemedicijn carbamazepine zorgt voor nierschade bij karpers. Vrouwelijke watervlooien zijn dankzij deze stof snel volgroeid en produceren een hele hoop nakomelingen als gevolg van stress. Vlokreeftjes doen het in een omgeving met carbamazepine juist een stuk rustiger aan, hun activiteit gaat gemiddeld met 30 procent omlaag. Pijnstiller diclofenac veroorzaakt nier-, kieuw- en leverschade bij forellen en verschillende antibiotica remmen de ontwikkeling van blauwalgen. Bovendien dragen antibiotica in het oppervlaktewater bij aan resistentie. Vier bacteriën die uit een waterzuiveringsinstallatie geïsoleerd werden, zijn resistent voor tenminste één van de antibiotica die ook in het oppervlaktewater voorkomen.
Cocktail
Bovenstaande effecten zijn aangetoond, maar er spelen nog meer mogelijke risico’s. Veel geneesmiddelen zijn ontworpen om doelgericht te binden aan één bepaalde receptor of om de productie van dat ene enzym te remmen. Bepaalde receptoren en enzymen van waterdieren zijn vergelijkbaar met die van de mens. Een goed voorbeeld zijn de bèta-adrenaline receptoren in de hartspier. Bètablokker metoprolol werkt op deze receptoren en verlaagt daardoor het hartritme. Een verlaging van het hartritme kan bij waterdieren invloed hebben op de groei en het vluchtgedrag bij gevaar.
Waterdieren krijgen stoffen uit medicijnen niet individueel binnen, maar in een cocktail. Sommige medicijnen versterken elkaars werking, waardoor ook heel lage concentraties in oppervlaktewater al gevaarlijk kunnen zijn.
Sommige medicijnen komen maar in heel kleine concentraties voor in oppervlaktewater. Zo klein zelfs, dat de concentraties op zichzelf geen negatief effect hebben. Toch schuilt ook hierin een gevaar. Waterdieren worden in de natuur niet blootgesteld aan individuele stoffen, maar aan een cocktail van industriële stoffen. Sommige medicijnen vullen elkaar aan. Zo werkt diclofenac sterker in combinatie met pijnstiller ibuprofen.
Kaderrichtlijn Water
De Saxion hogescholen en kennisinstituut Alterra adviseren vier schadelijke medicijnen, die veel in Nederlands oppervlaktewater voorkomen, op de prioritaire stoffenlijst van de Kaderrichtlijn Water te plaatsen. Deze richtlijn stimuleert de farmaceutische industrie om geneesmiddelen milieuvriendelijker te maken en zet de overheid aan tot het ontwikkelen van maatregelen op het gebied van afvalwaterzuivering en verantwoord geneesmiddelgebruik.
Bronnen
De risico’s van geneesmiddelen in het aquatisch milieu (Wouter Rademaker en Marieke de Lange), H2O/5-2009
Zie ook:
- Bacteriën en antibiotica-resistentie (Kennislinkartikel van Natuurwetenschap & Techniek)