Hoe onderscheid je een mannenstem van een vrouwenstem? Meestal wordt dit verschil toegeschreven aan verschil in toonhoogte. Maar onderzoek van de Universiteit van Colorado onder transgenders – mensen die een geslachtsverandering ondergaan – maakt aannemelijk dat spreekstijlverschillen minstens zo belangrijk zijn als tonale verschillen.
Waarom hebben mannen een lagere stem dan vrouwen? In de puberteit groeit het strottenhoofd bij jongens onder invloed van het hormoon testosteron. Op dat moment krijgen jongens de baard in de keel. In het midden van het strottenhoofd liggen de stembanden. Door het groeien van strottenhoofd, worden de stembanden opgerekt. De stembanden worden langer, waardoor ze langzamer trillen en de stem lager wordt.
Wikimedia Commons, Ian T. McFarland via CC BY-SA 3.0Over het algemeen hebben vrouwen een hogere stem dan mannen. Dat heeft vooral een biologische oorzaak: doordat hun strottenhoofd (de larynx) hoger ligt dan dat van mannen hebben vrouwen een hogere stem.
Daarbij is ook een sociale factor in het spel. We leren namelijk al vrij vroeg de positie van de larynx te manipuleren. Jongens duwen hun larynx over het algemeen nog een beetje meer naar beneden, en meisjes duwen deze juist omhoog; om maar zo mannelijk, respectievelijk vrouwelijk mogelijk te klinken.
Ook spreken sommige homoseksuele mannen hoger (‘vrouwelijker’) dan sommige heteroseksuele mannen. Om die reden zijn er wetenschappers geweest die – tevergeefs – zochten naar een correlatie tussen seksuele geaardheid en stemhoogte.
Resultaten van wetenschappers die beweerden een dergelijke correlatie gevonden te hebben, bleken niet of nauwelijks significant. Uit dergelijk onderzoek blijkt dat homo’s ook op andere spraakkenmerken niet significant afwijken van hetero’s. Mannen- en vrouwenstemmen kunnen we wel goed uit elkaar houden. Maar niet alleen op basis van stemhoogte. Ook spreekstijl is van invloed, zo blijkt uit recent onderzoek.
Testosteron
Lal Zimman is taalwetenschapper aan de Universiteit van Colorado-Boulder en onlangs gepromoveerd op een onderzoek naar genderverschillen (man/vrouwverschillen) in taal. Anders dan de meeste onderzoekers keek hij echter niet naar verschillen tussen individuele mannen en vrouwen, maar onderzocht hij het stemgeluid van mensen die eerst vrouw waren en daarna man: transgenders.
Voor zijn promotieonderzoek maakte de promovendus opnames van vijftien transgenders uit de omgeving van San Francisco, die allemaal een geslachtsverandering ondergingen van vrouw naar man (ook wel transmannen genoemd). Om een vrouwenlichaam te veranderen in een mannenlichaam zijn chirurgische ingrepen nodig en moeten hormonen worden toegediend. Het hormoon testosteron zorgt er onder andere voor dat iemands stem lager wordt. Zimman was vooral geïnteresseerd in de vraag of verlaging van de stem genoeg was om deze transmannen als man te laten identificeren, of dat ook hun spreekstijl bepalend was.
Om dat te onderzoeken maakte hij geluidsopnames van de groep transmannen, terwijl zij verschillende soorten teksten voorlazen. De opnames werden digitaal gemanipuleerd, zodat de stem de ene keer hoger klonk dan de andere keer. De opnames werden voorgelegd aan tien proefpersonen, die vervolgens moesten bepalen of ze een mannen- of een vrouwenstem hoorden.
Gay lisp
Het onderzoek wees uit dat toonhoogte niet altijd doorslaggevend is bij het herkennen van een mannen- of vrouwenstem. Een relatief hoge stem werd namelijk niet automatisch als afkomstig van een vrouw bestempeld. Spreekstijlverschillen bleken soms een grotere rol te spelen. In dit geval was het de uitspraak van de s die vaker de doorslag gaf.
Amerikaanse vrouwen laten de s over het algemeen anders klinken dan Amerikaanse mannen: zij plaatsen hun tong dichterbij de tanden, zodat de s bijna klinkt als sj.
In Amerika is deze s-uitspraak stereotype geworden voor de uitspraak van homo’s, volgens het stereotype idee dat homo’s extreem vrouwelijk klinken. Als je de tong heel ver naar voren plaatst klinkt het als slissen, vandaar dat men ook wel spreekt van de ‘gay lisp’.
Wanneer de sprekers een zogenaamde ‘mannelijke s’ lieten horen – waarbij de tong meer naar achter is geplaatst – werden ze ook bij een hoge stemhoogte als mannelijk ingeschat.
Bij Amerikanen gaat de genderradar (naar analogie van de homoradar, een instinctief gevoel over iemands seksuele geaardheid) dus niet altijd af op aangeboren man/vrouw-verschillen zoals toonhoogte, maar ook op aangeleerde verschillen. Een vervolgvraag is nu of zulke fonologische spreekstijlverschillen tussen mannen en vrouwen in alle talen te vinden zijn, of slechts in enkele talen zoals het Amerikaans-Engels.