Naar de content

Geheim schaliegasrapport maakt nieuwsgierig

BIFF

Begin deze maand komt de studie over schaliegas uit die de regering al in 2011 heeft toegezegd. De resultaten uit het onderzoek naar de ‘risico’s voor mens, milieu en natuur’ zullen vergaande gevolgen hebben want ze zullen in belangrijke mate bepalen of er in Nederland geboord mag gaan worden naar schaliegas. Minister Kamp van Economische Zaken houdt de resultaten voorlopig nog even geheim.

In Nederland loopt de discussie over schaliegas al jaren, net als in de rest van Europa. Er zijn twee opsporingsvergunningen verleend, maar proefboren mag nog niet. Een vergunning voor een boring naar schaliegas is dezelfde als die nodig is om naar olie en gas te boren en wordt geregeld in de Mijnwet.

De provincies Noord-Brabant, Limburg en Zeeland en de gemeenten Noordoostpolder en Boxtel hebben zich onlangs teruggetrokken uit de klankbordgroep (een commissie die is ingesteld door het ministerie om het onderzoek te begeleiden) omdat ze niet wilden tekenen voor geheimhouding, waar minister Kamp om vraagt. Potentiële proefboorlocaties in ons land zijn Boxtel, Haaren en de Noordoostpolder.

Wereldwijde schaliegasvoorraden, update 14 juni 2013. De laatste schattingen van het EIA (uit juni) komen uit op een wereldvoorraad van 204 tcm (1 trillion cubic metre (tcm) = 1000 bcm; 1 bcm = 1 miljard kubieke meter), waarvan 13 tcm op Europees grondgebied. Maar ook deze schattingen worden voortdurend bijgesteld. In de VS heeft zich het afgelopen decennium een schaliegasrevolutie afgespeeld door technische ontwikkelingen in combinatie met een vrije markt en gunstige geologische condities. In Europa liggen de gasrijke schalies een stuk dieper. Of er in Nederland geboord zal gaan worden of niet zal aan de wereldwijde situatie weinig veranderen. Zuid-Afrika en Argentinië hebben onlangs een tijdelijk verbod op schaliegasboringen opgeheven.

EIA

Alternatief voor Slochteren

De doorslag voor de regering zal in grote mate worden bepaald door het geld wat er mee te verdienen valt. Bedragen tussen 20 en 30 miljard euro doen de ronde. Over tien jaar is het Groningen Gasveld bij Slochteren bijna leeg, en voor de staatskas zou het mooi zijn als er zich een alternatief voor dit grootste gasveld van Europa aandient.

Het probleem met schaliegas is echter dat het methaan, net als in zand- en kalksteen, zit opgesloten in poriën in het gesteente, maar dat die poriën in schalies niet onderling met elkaar verbonden zijn. Heel anders dus dan conventioneel gas, zoals in Slochteren, waar het gas is gestroomd naar een natuurlijk reservoir van permeabel zandsteen, waaruit het makkelijk te winnen is.

Maatschappelijk draagvlak

Om het schaliegas te bevrijden, moet het gesteente daarom worden ‘gebroken’. Dit fracken is een lastige klus die vooral veel energie en water, in combinatie met zand en chemicaliën, vergt. Per boring wordt ruim 15.000 kuub water onder zeer hoge druk (tussen 400 en 600 bar) in de kilometers diep gelegen aardlagen geïnjecteerd. Hierdoor ontstaan er kleine scheurtjes in het gesteente en kan het gas gaan stromen. In de buurt van gebieden die van nature al veel breuken bevatten, zoals in Nederland de Roerdalslenk, mag niet worden gefrackt omdat er dan sneller aardbevingen kunnen optreden.

Actievoerders tegen fracken in Engeland, waar onlangs door de Britisch Geological Survey enorme voorraden schaliegas zijn gerapporteerd.

BIFF

Water zuiveren

Het gebruikte water moet gezuiverd worden voordat het geloosd wordt. In de VS werd het voorheen opgeslagen in open meertjes; inmiddels bestaan er wettelijke regels voor. Wereldwijd is het fracken al een miljoen keer gedaan, in Nederland ca. 200 maal, vooral bij conventionele olie- en gaswinning.

Maar bij schaliegaswinning is zowel het watergebruik als de benodigde druk veel hoger. Het is juist deze techniek die milieu, natuur en landschap belast door de vele boorputten en de intensieve aan- en afvoer van water, waardoor het maatschappelijke draagvlak voor schaliegaswinning in het dichtbevolkte Europa onder druk staat.

Gegevens chemicaliën openbaar

Voor de watersector is het doorboren van aardlagen die worden gebruikt voor de drinkwaterwinning en het chemicaliëngebruik een bron van zorg. Door de vele publieke weerstand en de geheimzinnigheid rond de gebruikte chemicaliën zijn een aantal bedrijven in de VS ertoe overgegaan informatie te verstrekken over de cocktail van chemische stoffen die samen met het water en zand in de aardlagen wordt geïnjecteerd. Op diverse websites, zoals FracFocus 2.0 kan het publiek hierover nu gegevens vinden.

Aardgaskaart Nederland 2012. Nederland hoort wereldwijd bij de grootste tien gasproducenten en staat nummer één in Europa. In 1959 werd het Groningen Gasveld bij toeval ontdekt. Dit veld produceert nog steeds, maar de voorraad neemt snel af. De verwachting is dat ons land over tien jaar minder aardgas produceert dan we zelf consumeren, terwijl we nu zoveel produceren dat we ook kunnen exporteren. Er wordt intensief gezocht naar kleine gasveldjes, zoals ook ondiepe gasvelden in de Noordzee. Schaliegas wordt ook ingedeeld bij de categorie ‘kleine velden’.

EBN

Goochelen met cijfers

De hoop dat schaliegas het gat als gevolg van het leegraken van Slochteren kan dichten is nog niet gebaseerd op feiten. Organisaties als TNO en EBN gaan op dit moment uit van een economisch winbare schaliegasvoorraad onder Nederland van ca. 500 bcm, wat overeenkomt met maximaal tien jaar het eigen gebruik.

Dat is in groot contrast met de cijfers die het EBN in juni 2009 naar buiten bracht; deze waren duizend maal hoger. Hierin waren alle theoretische voorraden in de Nederlandse schalielagen meegerekend, incl. de voorraden offshore, terwijl schaliegaswinning op zee geen realistische optie is. Mogelijk is dit gedaan om aandacht voor schaliegas te genereren.

Gasrijke schalies onder Nederland

Al eerder is in een artikel op Kennislink beschreven welke schalies in de Nederlandse ondergrond gas bevatten. Het gaat om twee gesteenteformaties tussen 2 en 4,5 km diepte. De Posidonia Schalie Formatie uit de Jura komt vooral voor in West- en Midden-Nederland. Het is deze aardlaag die bij Boxtel wordt aangeboord, als het boorverbod wordt opgeheven. Als tweede komt de veel dikkere Epen Formatie in beeld: 320 miljoen jaar oud en stammend uit het Carboon, met mogelijk veel schaliegas in de onderste 50 meter (het Geverik Laagpakket).

Succesfactoren

De Expected Ultimate Recovery (EUR), waar olie- en gasbedrijven mee rekenen, geeft de kans op (economisch) succes van een boring aan. Het is deze EUR die doorslaggevend is of een bedrijf in een project zal gaan investeren.

Voor schaliegas wordt in het eerste productiejaar gerekend met een opbrengst die exponentieel afneemt tot 10.000 kuub per dag aan het einde van het eerste jaar, rekent hoogleraar geo-energie Rien Herber aan de RUG ons voor tijdens het minisymposium over schaliegas, georganiseerd door de KNAW op 12 juni jl. Om een vergelijking te maken met de productie uit een conventionele put (waarin het gas goed kan stromen): een schaliegasput produceert in een jaar evenveel als Slochteren in tien dagen.

De productie van een schaliegasput is het grootste in het eerste half jaar.

ESRIG

Glijdende schaal

Hoewel het bij de aankomende vergunningen ‘slechts’ om proefboringen gaat, is het verschil tussen proefboringen en productieboringen bij schaliegaswinning een glijdende schaal, vindt aardwetenschapper Ko van Huissteden van de Stichting Schaliegasvrij Nederland, een organisatie die vorige week ook uit de klankbordgroep is gestapt. “Omdat schaliegas over een groot gebied verspreid is, moet je al veel putten boren om de reserves in kaart te brengen.”

Van Huissteden heeft grote kritiek op de winstcijfers die de ronde doen. “In die 30 miljard zijn niet de maatschappelijke kosten inbegrepen, zoals de schade aan milieu en natuur, het milieutoezicht, het voorkómen van methaanlekkages en de eventuele schade aan woningen door aardbevingen.”

Teveel moeite voor te weinig gas

Kortom, het rekensommetjes zou incompleet zijn. Van Huissteden is bovendien kritisch op het lopende onderzoek in opdracht van Economische Zaken omdat het “een literatuurstudie is die alleen de risico’s in kaart brengt”. Diezelfde bezwaren horen we van een groep van 55 hoogleraren, die zich in juni in Trouw uitlieten tégen het boren naar schaliegas in ons land.

Het zijn vooral hoogleraren in duurzame energie en energietransitie; geologen ontbreken. Maar ook geologen uiten – weliswaar vaak niet in het publieke debat – hun twijfels over de toelating van proefboringen. Hun argumenten richten zich, net als de hoogleraren in hun manifest, vooral op de beperkte schaliegasvoorraad en de intensieve booractiviteiten in ons dichtbevolkte land.

Innovaties en uitdagingen

Tegenwoordig zijn er echter wel technieken die het landschap minder aantasten, zoals horizontaal boren. Aan het aardoppervlak is dan één put zichtbaar, terwijl de leidingen op grote diepte horizontaal in verschillende richtingen (radiaal) doorlopen.

De risico’s zijn in ons land wel onder controle, aldus René Peters, directeur gastechnologie bij TNO, gezien de strenge wetgeving. Schaliegas kan volgens hem een transitie (overgang) naar een duurzame energievoorziening ondersteunen, maar volgens de ‘groene hoogleraren’ is dat slechts uitstel van executie. Peters relativeert de gevaren en het argument dat je met het frack-water radioactief materiaal en zware metalen naar boven haalt. Tijdens het symposium van de KNAW pleitte hij voor volledige transparantie in het schaliegasdebat.

Argumentenoorlog

In het huidige debat, dat door ingewijden zelfs een hype wordt genoemd, lijkt het erop alsof de mening sterk afhankelijk is van de persoon of de belangen, en dat de argumenten worden gekozen afhankelijk van de stelling die men inneemt. Zo kan het gebeuren dat het argument van ‘de rol van schaliegas in de energietransitie’ door zowel voor- als tegenstanders wordt gebruikt.

De stellingname is vaak voorspelbaar: de hoogleraren duurzame energie benadrukken de nadelen voor natuur en milieu, de beroepsgroep denkt vooral aan werkgelegenheid en de (wetenschappelijke) uitdaging die het biedt om de schalies gedetailleerd in kaart te brengen en de regering denkt aan de staatskas.

‘Recources’ van schaliegas in Nederland (groenblauw). Het is nog niet aangetoond dat dit economisch winbare reserves zijn. Het aandeel schaliegas in de categorie ‘kleine velden’ (alle gasproductie exclusief gasproductie uit het Groningen-veld) is in dit scenario in 2040 groter dan de overige gasproductie uit kleine velden.

EBN 2013

“Met proefboringen weet je meer”

Volgens geoloog Lucia van Geuns, directeur van het Internationaal Energieprogramma van Instituut Clingendaal en tientallen jaren werkzaam in de olie- en gaswinning, is er nog geen zinnig woord te zeggen over het echte potentieel en moeten we daarom gaan proefboren.

Volgens Van Huissteden, die ook werkzaam is als docent statistiek, kun je op basis van een paar boringen in het specifieke geval van schaliegas nog maar heel weinig zeggen en betekent groen licht voor proefboringen dus simpelweg: veel boringen. “In de Amerikaanse schaliegasvelden heeft men pas een realistische schatting van de voorraden kunnen maken na tientallen tot honderden boringen.” Het argument van ‘met proefboringen weet je meer’ ziet hij daarom vooral als een tactiek om schaliegaswinning mogelijk te maken.

Bronnen en meer lezen:

Recente artikelen uit de Nederlandse pers: