Ook topoverleg in Wenen kon geen doorbraak forceren: de bouwplaats van de internationale kernfusiereactor ITER is nog steeds onbeslist. Het Franse Cadarache lijkt iets betere kaarten in handen te hebben.
De politieke strijd rond de lokatie van het internationale kernfusieproject ITER (International Thermonuclear Experimental Reactor) gaat onverminderd voort. Overleg tussen Europa en Japan dat op 8 en 9 november in Wenen plaatsvond heeft geen resultaat opgeleverd. De zes partners van het ITER-project (de Europese Unie, Japan, China, de VS, Zuid Korea en Rusland) waren bijeen voor een nieuwe onderhandelingsronde over de lokatie van ITER.
Schets van de ITER-reactor. Onderin de tekening een blauw poppetje dat een medewerker voorstelt – ITER is reusachtig! Door de enorme inhoud is een goede balans tussen energieopbrengst en afkoeling mogelijk. Groter is bij fusie-reactoren efficiënter. ITER is de eerste reactor die meer energie op zal leveren dan nodig is om de kernreacties in zijn binnenste in stand te houden. bron: iter.orgKlik op de afbeelding voor een grotere versie.
De onderhandelingen over de lokatie van ITER zitten al sinds december 2003 vast omdat Europa, China en Rusland ITER in het Franse Cadarache willen bouwen. Een tweede blok, bestaande uit Japan, Zuid-Korea en Amerika zien de reactor liever in het Japanse Rokkasho-Mura. “Er was geen overeenstemming, maar het was ook geen mislukking, we hebben goed werk gedaan en vooruitgang geboekt”, aldus de woordvoerder van de Europese Commissie Fabio Fabbi.
Eerder dit jaar zeiden Europese functionarissen, dat ze desnoods zonder steun van de volledige ITER-raad, maar met een ‘coalition of the willing’ de reactor in Cadarache wilden plaatsen. Verklaringen op 10 november waren iets milder. Fabbi zei dinsdag dat de EU een sterke voorkeur heeft voor een 6-partijen overeenkomst, maar dat de EU eventueel ook bereid is om met minder partners verder te gaan. “Onze prioriteit is om tot overeenstemming te komen met het grootst mogelijke aantal partners, en indien mogelijk met alle zes de partners. Als er geen overeenstemming is, moeten we gaan nadenken […] over hoe we door kunnen gaan met zoveel mogelijk partners”, aldus Fabbi.
Hoewel de beslissing over de lokatie op zich laat wachten, is er het afgelopen jaar veel bereikt in de onderhandelingen. Zo is er overeenstemming over de precieze invulling van de samenwerking, waarbij behalve de reactor zelf een aantal parallel lopende projecten nodig zijn om zo snel mogelijk tot een commerciële fusie-centrale te komen. Verder hebben de zes partners meer dan voldoende geld op tafel gelegd om het gehele project te financieren. Vooral Europa en Japan hebben hun bod gedurende de onderhandelingen aanzienlijk verhoogd. Van de internationale research projecten heeft ITER de grootste wereldwijde participatie.
ITER haalt zijn energie net als de zon uit waterstoffusie. Bij voldoende hoge druk en temperatuur versmelten een deuterium- en een tritiumkern (deuterium is waterstof met een extra neutron in de kern, tritium heeft twee extra neutronen) tot een heliumkern; er komt ook een los neutron vrij. De heliumkern en het neutron zijn samen net iets lichter dan de twee waterstofisotopen waaruit ze ontstonden: het massaverschil komt vrij als energie in de vorm van licht en hitte. Einstein’s bekende formule E = mc2 vertelt hoeveel energie er vrijkomt: de verdwenen massa maal het kwadraat van de lichtsnelheid. Omdat de lichtsnelheid extreem hoog is (300.000 km/s), levert zelfs de omzetting van kleine brokjes massa al een enorme hoeveelheid energie op. Kernfusie gaat echter niet vanzelf: het proces loopt pas bij een zeer hoge temperatuur. Op aarde is een temperatuur van 150 miljoen graden nodig. Een heet gas van die temperatuur wordt met een sterk magneetveld opgesloten in een ringvormig vat, de zogenaamde Tokamak. ITER is ook een Tokamak. bron afbeelding: www.fusie-energie.nl
De Europese Raad van Ministers bespreekt de de voortgang van de ITER-onderhandelingen opnieuw op 25 en 26 november. De Commissie zal een plan van aanpak aanraden op basis van de resultaten van de besprekingen in Wenen, zei Fabbi. Volgens Europese bronnen wil de Europese Unie nog deze maand tot een beslissing komen. Het is mogelijk dat de EU andere landen buiten het consortium, waaronder India, Brazilië, Zwitserland en Canada, uitnodigt om het ITER project te helpen financieren.
ITER is een grootschalig internationaal wetenschappelijk en technologisch project met als doel om de volgende grote stap te zetten om kernfusie als schone, veilige en onuitputtelijke energiebron te ontwikkelen. Het wereldwijde fusie-onderzoeksprogramma is erop gericht om binnen 40 jaar een commerciële fusie-elektriciteitscentrale te ontwikkelen.
Aan het eind van deze eeuw zou kernfusie in zo’n tien procent van de wereldenergiebehoefte kunnen voorzien. Naast deze vorm van semi-groene energie (de reactorkern van een fusiereactor wordt mild radioactief, maar is na 100 jaar weer onschadelijk) zouden energiewinning uit zon, wind en water langzaamaan fossiele brandstoffen moeten vervangen. De verwachting is dat tegen die tijd het totale wereldenergiegebruik zo’n vier tot vijf maal zo groot is dan het huidige verbruik.
Voorlopig is het nog niet zover. De bouw van ITER alleen gaat al zo’n 15 jaar duren. Er moeten namelijk niet alleen een fusiereactor, maar ook allerlei ondersteunende bedrijven worden gebouwd. Als de resultaten van het project positief zijn, kan aan een eerste commerciele centrale worden gedacht.
Meer weten:
- Fusion reactor decision must wait (Engels)
- Nuclear fusion reactor deal close (Engels)
- ITER-lokatie in het Franse Cadarache (Engels)
- ITER-lokatie in het Japanse Rokkasho-Mura (Engels)
- Splitsing in ITER? (Kennislink artikel)
- Splijting rond fusie-reactor ITER (Kennislink artikel van Natuurwetenschap & Techniek)
- Kernfusie een energieproject van de lange adem (Kennislink artikel)
- Fusie-energie.nl