Ondernemers in de Verenigde Staten lijken zich weinig aan te trekken van het verbod op ingrijpen in embryo-DNA. Hoe serieus moeten we dit nemen, en wat vindt de academische wereld hiervan?
Het was beter geweest als dit artikel er niet was geweest. Veel te veel aandacht heeft het onderwerp al gekregen in de internationale pers. En dat voor een ongeloofwaardig project. Althans, dat is wat sommige ethici zoals Françoise Baylis, een internationaal expert op dit thema, stellen. Maar de recente mediastorm over Amerikaanse start-ups die embryo-DNA willen aanpassen, zou ook wel eens een teken kunnen zijn dat de afwijzende houding tegenover de controversiële, verboden techniek langzaam aan het veranderen is. Dat stelt het gerenommeerde wetenschappelijke tijdschrift Nature. Moeten we dit dus toch serieus nemen?
Medische revolutie
Eerst terug naar de ophef. In het oog van de mediastorm bevindt zich Cathy Tie, een Canadese bio-informaticus en ondernemer die in de zomer van dit jaar Manhattan Genomics lanceerde, een Amerikaans bedrijf dat zich richt op het aanpassen van embryo-DNA om ‘een einde te maken aan erfelijke ziekten’.
Medeoprichter Eriona Hysolli was voorheen hoofd van een bedrijf dat zich bezighoudt met het tot leven brengen van uitgestorven diersoorten. Aanvankelijk heette het bedrijf Manhattan Project; dezelfde naam als de geheime missie die in 1945 leidde tot de eerste atoombom. Die naam is niet toevallig gekozen, legt Tie uit aan een Amerikaanse journalist: “We brengen een revolutie teweeg in de geneeskunde, en deze technologie is absoluut zeer krachtig.”
Het wereldwijde verbod (zie kader) op ingrijpen in embryo-DNA ondersteunt het bedrijf niet, zo lezen we op de website: ‘Wij zijn van mening dat deze wetenschap zorgvuldig, transparant en ethisch verantwoord kan worden beoefend om onnodig lijden te voorkomen.’ Sterker nog, Tie beweert dat het onethisch is om de techniek niet te gebruiken, wetende ‘dat het miljoenen, mogelijk zelfs miljarden patiënten over de hele wereld kan helpen.’
Eugenetische goudkoorts
Toch zal Tie nog even geduld moeten hebben. De techniek toepassen bij mensen, mag ze niet. Net als in de rest van de wereld is het ook in de Verenigde Staten verboden om embryo-DNA aan te passen voor zwangerschap. Privaat onderzoek is in sommige staten wel mogelijk, maar de overheid verbiedt klinische toepassingen, omdat het nog niet veilig genoeg is en er grote zorgen zijn over de gevolgen. Tie zegt dat het bedrijf zal beginnen met het testen van de veiligheid en werkzaamheid van de techniek bij muizen en daarna bij apen. Het zal nog jaren duren voordat eventueel ook op mensen getest mag worden.
Tie lijkt de draak te steken met critici zoals Katie Hasson van het Center van Genetics and Society, die waarschuwt voor een ‘eugenetische goudkoorts om ‘betere baby’s’ te maken, voor degenen die zich dat kunnen veroorloven.’ In een gelikt filmpje dat Tie recent naar buiten bracht, lacht ze om alle kritiek en stelt ze zich voor als ‘Biotech Barbie’.
Het is niet de eerste keer dat ze de internationale pers haalde. Zo lanceerde ze begin dit jaar samen met een beruchte bio-hacker een start-up die als doel had om lichtgevende konijnen te creëren. Even later postte Tie een romantische foto van haar en He Jiankui, de omstreden Chinese onderzoeker die in 2018 het DNA aanpaste van een aantal embryo's zodat de baby's beter beschermd zouden zijn tegen hiv. Zijn actie leidde tot internationale verontwaardiging, een gevangenisstraf van drie jaar voor He en een oproep van een groep wetenschappers tot een wereldwijd tijdelijk verbod (een ‘moratorium’) op de techniek. Via X laat Tie weten dat ze getrouwd is met He, maar meldt in hetzelfde bericht dat ze inmiddels alweer uit elkaar zijn. He zou volgens Tie niet betrokken zijn bij haar nieuwe bedrijf.
Vertrouwen in wetenschap
Betrokken of niet, He lijkt zich dezelfde provocerende houding aan te meten als Tie. Op social media post He vrolijk verder over zijn pogingen om het onderzoek naar embryo-DNA nieuw leven in te blazen. Onder de naam ‘China’s Frankenstein’ twittert hij teksten als ‘Good morning bitches. How many embryos have you gene edited today?’ en ‘I hope people remember me as "Chinese Darwin" in 50 years.’ Zijn bijna clowneske uitspraken doen misschien niet serieus aan, maar zijn ambities zijn dat wel. Inmiddels zou hij Amerikaanse investeerders hebben gevonden voor zijn onderzoek. Met de lancering van Manhattan Genomics, Preventive en Bootstrap Bio zijn er nu drie Amerikaanse start-ups die zeggen technologie te ontwikkelen om genetisch aangepaste baby's te produceren. Dit ondanks een oproep dit voorjaar van een groep wetenschappelijke organisaties tot een moratorium van tien jaar omdat de techniek ‘nog steeds veel te riskant en ethisch beladen is voor klinisch gebruik’.
Françoise Baylis, een vooraanstaand Canadese bio-ethica - auteur van de klassieker Altered Inheritance over ingrijpen in embryo-DNA -, vindt Manhattan Genomics een ongeloofwaardig project: “De manier waarop Cathy Tie zichzelf en het bedrijf op sociale media presenteert, lijkt op een publiciteitsstunt om aandacht en geld te trekken.” De bewering van het bedrijf dat genetische ziekten kunnen worden uitgebannen, is onmogelijk: “Dit gaat voorbij aan het feit dat spontane mutaties altijd blijven voorkomen.” Dat het bedrijf patiënten zou gaan helpen is ook onjuist, betoogt Baylis: “Bij het bewerken van het menselijk erfelijk genoom is er geen patiënt. Er zijn cellen – eicellen, sperma of een zeer vroeg menselijk embryo – in een laboratorium.” Baylis maakt zich zorgen over de aandacht die het bedrijf krijgt en wat dit doet met het vertrouwen in de wetenschap: “Ik denk dat de informatie op de website, in combinatie met de berichten op sociale media en Cathy Ties recente relaties met controversiële wetenschappers, geen vertrouwen wekt.”

Op internationale wateren kun je wet- en regelgeving omzeilen.
Freepik, shutterdinWie bepaalt?
Manhattan Genomics past in een rijtje van opmerkelijke ondernemingen die de laatste jaren zijn opgezet, de een nog excentrieker dan de ander, ziet Baylis: “Ik maak al een jaar of vijf dezelfde grap, dat een slimme ondernemer gewoon een dure boot kan kopen en daarmee internationale wateren kan bevaren om wet- en regelgeving te omzeilen. Begin dit jaar werd die grap werkelijkheid met Helixa Cruises. Op hun website wordt potentiële klanten verteld dat ze tijdens een luxe cruise stamceltherapie en ivf-behandelingen kunnen krijgen. Ik denk dat het een hoax is, maar ik vind het toch zorgwekkend: bedrijven als deze proberen een wereld te creëren waarin buitensporige claims genormaliseerd worden en misbruik wordt gemaakt van mensen."
— Boy Vijlbrief, medisch-ethicus bij Erasmus MC
Alana Cattapan, Canadees hoogleraar in de politiek van voortplanting, maakt zich vooral zorgen over de manier waarop dit soort bedrijven zichzelf positioneert: “Ze zeggen een toekomst te willen waarin geen enkel kind een te voorkomen ziekte erft. Ze doen alsof ze namens ons allemaal spreken, en namens ons allemaal hier ook de beslissingen mogen nemen. Want ‘jij wil als ouder toch ook de kans om je kind een zo gezond mogelijke start in het leven te geven?’ Mijn zorg is dat dit het domein wordt van durfkapitaal en van wetenschappers die zich inzetten voor een vooruitgang met een bepaald ideaalbeeld van de mens. Maar het is niet aan de rijken om te beslissen over de toekomst van de mensheid. Dit is te belangrijk om te worden overgelaten aan degenen met geld. Aan diegenen die buiten de streng gereguleerde academische en democratische systemen, de mogelijkheid hebben om gewoon te doen wat ze willen.”
Een goed leven
“Hou er nou eens mee op, met dat streven naar het beste”, verzucht Boy Vijlbrief, medisch-ethicus bij het Erasmus MC, als hem wordt gevraagd naar zijn visie op de manier waarop bedrijven als Manhattan Genomics zich presenteren: “Ik zie het als een enorme technocratische push om dit te doen, van ondernemers die dankbaar gebruikmaken van het huidige politieke klimaat in Amerika. Al die ethische bezwaren en verboden zitten de vooruitgang alleen maar in de weg, vinden zij. Alsof we het verplicht zijn aan de mensheid om genetische ziektes uit te bannen, omdat het een vreselijke manier van leven zou zijn. Maar ze slaan in hun ethische verklaring veel belangrijke dingen over. Dit is geen afspiegeling van hoe er wereldwijd over gedacht wordt. Er zullen bijvoorbeeld genoeg mensen zijn met een genetische ziekte die vinden dat ze een prachtig leven hebben.”
Hij vervolgt: “We weten dat ‘het beste’ niet bestaat op genetisch niveau. Ook vanuit de filosofie weten we dat het niet gaat om een perfect leven hebben of perfect gezond zijn.” Een veel interessantere vraag, zo betoogt Vijlbrief, is niet hoe we het beste leven kunnen leiden, maar hoe we een goed leven kunnen leiden. “Daarin bestaan veel meer varianten. Zo kan een goed leven ook een leven met een genetische ziekte zijn.” Vijlbrief is niet tegen de techniek, legt hij uit: “Ik geloof dat er mensen zijn die baat hebben bij deze technologie. Maar weegt dat op tegen de risico's die je loopt? Dan heb ik het niet alleen over de veiligheid van de techniek, maar ook over vragen als: hoe zien we onszelf als mens, hoe gaan we met elkaar om in deze maatschappij?”

