Op verschillende locaties gaan proefboringen plaatsvinden naar zogeheten onconventioneel aardgas. In de bodem van ons land zouden enorme hoeveelheden van dit aardgas zitten. De winning van dit gas is echter omstreden, onder meer omdat er grote hoeveelheden chemicaliën aan te pas komen terwijl het waterverbruik hoog is. Een impressie van de stand van zaken.
Honderd boorinstallaties zullen in de directe omgeving van het Brabantse Haaren komen te staan, als duidelijk is dat het mogelijk is om hier aardgas te winnen. Het gaat hierbij om onconventioneel gas, ook wel schaliegas of steenkoolgas genoemd. Deze vorm van aardgas bevindt zich tussen lagen kleisteen (ofwel: schalie) en steenkool.
Schaliegas ontstaat net als andere vormen van aardgas door ontbinding van plantenresten. Om het gas te bereiken gaat een boor verticaal naar 3 tot 4 km diepte, waarna de boor zich horizontaal een weg door het gesteente zoekt. Met veel water, zand en chemicaliën vindt onder hoge druk het kraken van het gesteente plaats. Het water maakt vervolgens scheuren, het zand houdt ze open en de chemicaliën gaan verstopping tegen.
Behalve bij Haaren is er ook op andere plaatsen in ons land belangstelling voor het winnen van onconventioneel gas. Het Britse bedrijf Cuadrilla dat bij Haaren aan de slag gaat, heeft ook toestemming gekregen om bij de Brabantse gemeente Boxtel proefboringen te gaan doen. Daarnaast heeft dit bedrijf ook een vergunning gekregen om in de Noordoostpolder te gaan boren, terwijl het Australische Queensland Gas Company in Gelderland en Overijssel proefboorinstallaties gaat installeren, en wel bij 22 Gelderse en 18 Overijsselse gemeenten. Verder wil DSM in de Peel schaliegas gaan winnen. Dit betekent dat er diverse proefboorinstallaties op verschillende plaatsen voor een periode van vier jaar mogen komen.
Opvallend is overigens dat de NAM (Nederlandse Aardolie Maatschappij) in ons land niet actief is. “Wij concentreren ons in Nederland op de conventionele gas- en oliewinning,” vertelt woordvoerder Chiel Seinen van de NAM. “Onze moedermaatschappijen Shell en Exxon zijn wel actief op plekken waar de winning het beste kan. Dat is op dit moment op andere plekken in de wereld. Overigens volgen we de ontwikkelingen op de voet; het is niet uitgesloten dat we op termijn in ons land wel schaliegas willen gaan winnen.”
Drinkwater
Volgens Willem-Jan Atsma, voorzitter van de stichting Schaliegasvrij Haaren, zijn de consequenties voor het milieu en de gezondheid groot. “De boringen gebeuren vlakbij een gebied waar ‘Brabant Water’ drinkwater wint,” aldus Atsma, “als er daadwerkelijk sprake zal zijn van het winnen van schaliegas, komen er enorme hoeveelheden water aan te pas. Daarnaast zijn voor de winning verschillende chemicaliën nodig, bepaald geen prettige stoffen zoals glutaaraldehyde, polyacrylamide en zoutzuur. Ongeveer een kwart van het ingebrachte volume komt na gebruik weer terug uit het proces, mogelijk vervuild met benzeen, kwik, arseen en van nature voorkomende radioactieve materialen (NORMs). Daar zullen heel wat tankwagens aan te pas komen om dat af te voeren!”
Atsma verwijst hierbij naar een recent rapport van het Tyndall Centre van de Universiteit van Manchester, dat onder meer waarschuwt voor de mogelijke uitstoot van grote hoeveelheden broeikasgassen en voor de grote hoeveelheid water, die voor de winning van schaliegas nodig is. Het Tyndall Centre pleit dan ook voor een moratorium op de winning van schaliegas.
In een reactie op het rapport stelt Mark Miller, directeur van Cuadrilla: “We zijn het niet eens met de conclusies van het Tyndall Centre rapport, dat oproept tot een moratorium op activiteiten rond schaliegas, omdat er geen redenen voor een moratorium zijn voor deze bewezen en langdurig toegepaste technologie,” aldus Miller, die er verder op wijst dat de gebruikte chemicaliën zich in een extreem lage concentratie in de pompvloeistof bevinden.
Radioactief
Onlangs kwam in het nieuws dat het winnen van onconventioneel aardgas veel schadelijker voor het milieu is dan tot nu toe bekend was. Dat blijkt uit een uitgebreid recent artikel in de New York Times, gebaseerd op enkele duizenden documenten van de Amerikaanse Environmental Protection Agency (EPA), waar de NY Times beslag op had weten te leggen.
Zo concludeert de krant dat het afvalwater, dat bij het boren vrij komt, meer radioactiviteit zou bevatten dan voorheen bekend was. “Andere documenten en interviews laten zien dat veel EPA-wetenschappers gealarmeerd zijn, zij waarschuwen ervoor dat het boorafval een bedreiging is voor het drinkwater in Pennsylvania,” aldus de NY Times van zondag 27 februari jongstleden. De staat Pennsylvania komt nadrukkelijk in het artikel naar voren, omdat hier, in dit ‘Saoedie-Arabië van het aardgas’, het boren naar schaliegas de afgelopen jaren sterk is toegenomen: van 36.000 actieve bronnen in het jaar 2000 naar momenteel meer dan 70.000!
Stroomversnelling
Ondanks de vele kritische geluiden lijkt de ontwikkeling op dit gebied wereldwijd in een stroomversnelling te raken. Het German Research Centre for Geosciences (GFZ_) is bijvoorbeeld onlangs op het Deense eiland Bornholm(eiland) begonnen met een aantal proefboringen. Dit gas bevindt zich in dit geval vrij ondiep op minstens 40 meter diepte tussen schalielagen die al meer dan 500 miljoen jaar geleden zijn ontstaan. Het project op Bornholm is één van de twaalf proefprojecten die in Europa onder leiding van het GFZ gaan plaatsvinden. Het driejarig onderzoek moet duidelijk maken waar en hoe het gas economisch en technisch het beste te winnen is.
De winning van onconventioneel gas is zo’n tien jaar geleden vooral in de Verenigde Staten van start gegaan. Ook hier klinken in toenemende mate kritische geluiden. Een verkennende studie van milieukundig hoogleraar Robert W. Howarth van de Cornell Universiteit uit 2010 maakt duidelijk dat de winning van schaliegas wel eens schadelijker voor het milieu zou kunnen zijn dan verwacht.
Het gebruik van aardgas is uit oogpunt van het broeikaseffect in het algemeen wel gunstiger dan de inzet van steenkool, stelt Howarth, maar in het geval van schaliegas is dat volgens hem niet terecht. Want als je de emissies, die met de winning van het onconventioneel gas gepaard gaan zou meerekenen, zou wel eens kunnen blijken dat dit gas helemaal niet beter scoort dan steenkool. Howarth pleit vervolgens voor het verrichten van een grondige analyse, te meer daar de kans groot is dat bij het winnen ook lekkage van methaan kan optreden; en methaan is een heel sterk broeikasgas.
Minder streng
Maar niet iedereen staat kritisch tegenover de winning van schaliegas. Zo zouden volgens de Amerikaanse milieudenktank ‘Worldwatch Institute’ goede controles veel kunnen oplossen. Want volgens het instituut is schaliegas in elk geval een schoner alternatief voor olie: “onze analyse suggereert dat, terwijl de ontwikkeling van schaliegas aanzienlijke risico’s voor de omgeving met zich meebrengt, waaronder gebrekkige constructie van de bron, uitbarstingen en bovengrondse vervuiling dankzij lekkage en verspilling van de werkvloeistof en afvalwater, er technieken bestaan die deze risico’s kunnen verhelpen,” aldus het rapport ‘Addressing the Environmental Risks from Shale Gas Development’.
En ook hoogleraar toegepaste geologie Stefan Luthi van de TU Delft ziet weinig bezwaren. “Wat betreft het conventionele aardgas is er sprake van een afnemende productie. Als we verder willen gaan met het gebruik van aardgas voor verwarming en koken moet er wat gebeuren,” aldus Luthi. “Problemen met vervuiling hebben zich uitsluitend in de Verenigde Staten voor gedaan, maar de voorwaarden om daar te mogen boren zijn veel minder streng dan hier. Wat daarbij ook speelt is dat er vaak heel kleine bedrijven actief zijn, die over minder goede apparatuur beschikken.”
Luthi wijst erop dat als het grondwater vervuild raakt, dat een teken is dat de uitvoering van het werk tekort schiet. En de horizonvervuiling, als er straks wellicht honderd putten op een klein oppervlak staan? “Er zullen eerst exploratieboringen plaatsvinden. Binnen de olie- en gasindustrie is de kans dat een dergelijke boring succes heeft slechts 10%,” aldus Luthi. “Als die honderd putten er wel komen is dat inderdaad een behoorlijke operatie. Toch zal het wel meevallen, kijk maar naar conventionele gaswinning bijvoorbeeld in Zuid-Holland. Er zullen niet veel mensen zijn die van Delft naar Rotterdam rijden en die beseffen dat daar gaswinning plaatsvindt!”
Zie ook:
- Buigen of barsten (Kennislinkartikel over de winning van schaliegas)
- Verslaafd aan aardgas (Kennislinknieuws)
- Nederland, het olie- en gascentrum van Europa (Kennislinkartikel)
- Meer zand in de ondergrond, mogelijk meer olie (Kennislinknieuws)