Asha ten Broeke

In de volksmond staat ‘aan de lijn doen’ gelijk aan afvallen en vermageren. In de wetenschap is lijnen controversieel. Volgens de nieuwe Richtlijnen Behandeling van Overgewicht van het Kwaliteitsinstituut van de Gezondheidszorg CBO uit 2008 leidt een vermageringsdieet tot gemiddeld drie kilo blijvend gewichtsverlies. Maar critici zetten daar vraagtekens bij. Zij stellen dat lijnen zelfs averechts kan werken en een belangrijke oorzakelijke factor is bij gewichtstoename en eetstoornissen. Wie heeft er gelijk?

April 2007 verscheen in het tijdschrift The American Psychologist een grote meta-analyse van studies naar effecten van vermageringsdiëten op de lange termijn. Alleen studies waarbij de deelnemers minimaal vier jaar waren gevolgd, met een lage uitval, en waar het uiteindelijke gewicht werkelijk was gemeten, mochten meedoen. De resultaten logen er niet om. Slechts een klein percentage van de mensen die een vermageringsdieet hadden gevolgd, wist op de lange termijn een deel van het gewichtsverlies vast te houden. Bijna de helft was na vier jaar zelfs zwaarder dan voor het dieet. De conclusie luidde dan ook: ‘Diets are not the answer.‘ Vreemd genoeg zijn de uitkomsten van deze meta-analyse niet verwerkt in de Richtlijnen.

Na het afvallen komen de kilo’s er weer bij – met rente

Met rente…

Ook ervaringsdeskundigen melden dat het gewichtsverlies er vaak ‘met rente’ weer bij kwam. Voor dit zogenoemde jojo-plusverschijnsel zijn verschillende verklaringen. Zo wordt tijdens het lijnen de stofwisseling op de ‘spaarstand’ gezet – een in de evolutie ontstaan vermogen om hongersnood te kunnen overleven. Als het lichaam weer op het oude gewicht is, wordt deze ‘spaarstand’ uitgezet.

Een psychologische verklaring voor het jojo-plusverschijnsel is te vinden in het ‘wat kan het ook schelen’-effect. Dit effect wordt uitgelokt als men tijdens het volgen van een dieet ‘verboden’ voedsel tot zich neemt. De gedachte is dat het dieet voor die dag geen zin meer heeft nu men zich toch niet aan de voorschriften heeft gehouden. Daarna laat men zich volledig gaan. Bij sommige mensen gaat dit zelfs gepaard met een eetbui waarbij enorme hoeveelheden voedsel naar binnen worden gewerkt. Inderdaad geldt lijnen als risicofactor voor eetstoornissen als bulimia nervosa.

Waarom zijn het vooral de vrouwen die lijnen?

Hoe komt het dat juist vrouwen zo fanatiek met hun figuur in de weer zijn? Vanuit een medisch standpunt gezien zouden mannen eigenlijk veel meer moeten uitkijken. Ten eerste zijn meer mannen te zwaar (50 procent van de mannen in Nederland tegenover ongeveer 40 procent van de vrouwen). Ten tweede levert overgewicht voor mannen meer risico’s op voor de gezondheid, omdat zij het vet meestal in de buik opslaan (de zogenoemde appelvorm), terwijl vrouwen het vet vooral opslaan op hun heupen en dijen (de peervorm). De verkeerde sekse doet dus het meest aan de lijn. Mogelijk komt dit doordat het slankheidsideaal vooral voor vrouwen geldt.

Het westerse vrouwelijke schoonheidsideaal was lang niet altijd zo slank als nu.

Het westerse vrouwelijke schoonheidsideaal was lang niet altijd zo slank als vandaag de dag. Het slankheidsideaal lijkt vooral voor te komen gedurende perioden waarin de ontplooiingsmogelijkheden van vrouwen sterk toenemen, zoals de jaren twintig en zestig van de vorige eeuw.

Sinds de jaren negentig heeft het schoonheidsideaal van slank zijn concurrentie gekregen van het meer gespierde model, zoals bijvoorbeeld Madonna. Volgens de cultuurfilosofe Susan Bordo is hier niet zozeer sprake van een nieuw schoonheidsideaal als wel van een logisch vervolg op de slankheidsrage. Met het slankheidsideaal heeft het gespierde ideaal namelijk een afkeer van vet gemeen.

Strijd tegen overgewicht: meer stigma dan gezondheid

Volgens Bordo heeft deze afkeer van vet vooral een morele achtergrond: in onze tijd van ongekende overvloed laat vet zien in hoeverre iemand de eigen impulsen in de hand heeft. Was vet in tijden van schaarste vooral een statussymbool, in onze tegenwoordige cultuur van consumptiekapitalisme is vet symbool geworden van moreel en persoonlijk falen, gebrek aan wilskracht en gebrek aan impulscontrole.

Vooral voor vrouwen gelden deze negatieve associaties bij vet – mogelijk omdat in bijna alle culturen de vrouw wordt afgeschilderd als het zwakke geslacht dat gemakkelijk zwicht voor verleidingen (Eva en de slang in het Paradijs). Critici suggereren dan ook dat de huidige strijd tegen overgewicht minder met gezondheid te maken heeft dan met het stigma op overgewicht, waar vooral vrouwen onder lijden.

Meer lezen?

De laatste artikelen over overgewicht

Oeps: Onbekende tag `feed’ met attributen {"url"=>"https://www.nemokennislink.nl/kernwoorden/overgewicht/index.atom", “max”=>"5", “detail”=>"normaal"}