Het begrip gender wordt toegeschreven aan de Amerikaanse psycholoog Robert Stoller (1968). Hij introduceerde een sociocultureel onderscheid met sekse, dat naar de biologische verschillen tussen mannen en vrouwen verwijst. Sekse werd daarbij als ahistorisch en onveranderlijk gedacht en de prioriteit werd gegeven aan de bestudering van het sociaal-culturele, van het veranderlijke.
Met het aanvaarden van dit onderscheid vond het denken vanuit een genderperspectief ingang in de vrouwenbeweging, in veel wetenschappen en in maatschappelijke instituties. Gender is het sleutelconcept geworden van de internationale en interdisciplinaire wetenschap Vrouwenstudies of Gender Studies. Vanaf het eind van de jaren zestig kwam er een stroom van onderzoeken op gang over de rol die deze grammatica van verschil speelt in de man-vrouwverhoudingen, in het gezin en de opvoeding, bij seksualiteit, op de werkvloer en bij allerlei vormen van geweld.
In de gammawetenschappen wordt gender meestal opgevat als het persoonlijke, maatschappelijke en symbolische principe, dat mannelijkheid en vrouwelijkheid in een samenleving organiseert en daaraan waarden toekent. Op persoonlijk niveau organiseert gender identiteiten door eigenschappen toe te schrijven aan mannen en vrouwen: vrouwen zouden meer emotioneel en verzorgend zijn en mannen rationeel en afstandelijk. Op symbolisch niveau kent gender verschillende culturele waardering toe aan datgene wat mannen en vrouwen doen, waarbij mannelijkheid in de meeste culturen hoger gewaardeerd wordt.
Mannelijkheid en vrouwelijkheid geven betekenis aan ons en aan ons leven. Wanneer er veel vrouwen in een beroepsgroep zitten, blijkt aan het beroep geen hoge status te worden toegekend (onderwijs, verpleging). Wanneer in een maatschappelijke sector overwegend mannen een bepaald beroep uitoefenen (brandweer, politie) heeft dat beroep een hogere status en is de betaling vaak ook beter. De bejegening van vrouwen die in ‘mannen’-beroepen doordringen en die van mannen in typisch ‘vrouwelijke’ beroepen is asymmetrisch. Een tekenend voorbeeld was de reactie van Suzanne Koudijs, de eerste vrouwelijke infanteriesoldaat die 2007 uitgezonden werd naar Uruzgan. Zij zei dat het grootste compliment voor haar was dat collega’s tegen haar zeiden: ‘Je bent helemaal niet anders, je draait gewoon mee’. Mannen die binnenkomen in ‘vrouwelijke’ beroepen krijgen andere boodschappen mee en worden vaak met open armen ontvangen. Op institutioneel niveau structureert gender de waardering van mannelijkheid en vrouwelijkheid, op economisch en juridisch vlak. Vrouwen krijgen nog steeds niet dezelfde beloning voor dezelfde arbeid als mannen. Ook hebben ze niet dezelfde toegang tot topfuncties in het bedrijfsleven en de wetenschap. Gender structureert eveneens het leven van mannen, door hen ‘onverdiende voordelen’ toe te kennen.
Door een belangrijke stroming binnen gender studies worden sekse en gender niet langer als twee duidelijk van elkaar te onderscheiden entiteiten gezien. Ook sekse wordt nu beschouwd als sociaal geconstrueerd, als de fictie dat er slechts twee soorten biologische lichamen zouden zijn. Hiermee wordt een fundamentele omdraaiing van eerdere inzichten bezegeld: gender is het belangrijkste sturende mechanisme van sekse.
Bovendien spreken we niet langer van enkelvoudige ‘mannelijkheid’ en ‘vrouwelijkheid’. Naast de dominante mannelijkheid bestaat er bijvoorbeeld ook een vrouwelijke mannelijkheid. Ook vrouwen kunnen zich mannelijk gedragen, zoals de tomboys die zich als jongens kleden en gedragen.
Een laatste belangrijke verandering is de intrede van het begrip intersectionaliteit: gender wordt steeds meer gezien als gelijktijdig werkzaam met en onverbrekelijk onderdeel van andere grammatica’s van verschil. Andere maatschappelijke factoren zoals klasse, ‘ras’/etniciteit en seksualiteit spelen evenzeer een fundamentele rol in de structurering van de persoonlijke, symbolische en institutionele werkelijkheid.
Zie ook
- Dossier man-vrouw (Kennislink)
Oeps: Onbekende tag `feed’ met attributen {"url"=>"https://www.nemokennislink.nl/kernwoorden/man-vrouwverschillen/gender/emancipatie/index.atom?m=of", “max”=>"10", “detail”=>"minder"}