Verwantschap en gezin staan in de belangstelling, getuige tv-programma’s zoals DNA onbekend en Het familiediner. Familierelaties worden van oudsher gebaseerd op huwelijk en bloed, maar de afgelopen dertig jaar hebben zich vormen van verwantschap ontwikkeld die zich daaraan onttrekken.

Bij ivf-geboorten is de biogenetische basis voor verwantschap verstoord. En ook familieleden van ongehuwd samenwonenden zijn strikt genomen geen verwanten. De familienetwerken van homoseksuele mannen en lesbiennes – vaak inclusief ex-partners, vrienden, kinderen uit heteroseksuele huwelijken, adoptie of de toepassing van voortplantingstechnieken, zijn eerder zelf geconstrueerd dan gereguleerd via bloed- en huwelijksbanden.

Familierelaties zeggen iets over de samenlevingen. Antropologen beschouwen verwantschap als de basis voor een stabiele politieke structuur en sociale continuïteit in kleinschalige samenlevingen zonder staatsapparaat. In klassieke antropologische studies ging het om de vraag hoe politieke groeperingen, die via verwantschap werden gerekruteerd, hun economische belangen beschermden en hun bezit overdroegen.

Voor sociologen biedt de bestudering van families inzicht in bronnen van ongelijkheid. Via materiële (giften, erfenissen, financiële hulp) en immateriële (cultureel en sociaal kapitaal, normen en waarden) overdrachten worden levenskansen van generatie op generatie doorgegeven.

Onderzoek naar familierelaties geeft ook inzicht in sociale cohesie. Familierelaties vormen een brug tussen sociale groepen en tussen mensen van verschillende leeftijden. Huwelijkspatronen laten zien in hoeverre mensen binnen of buiten hun sociale kring trouwen. Sterke wederzijdse afhankelijkheden betekenen dat familieleden elkaar ter verantwoording kunnen roepen, en tegenwoordig loopt de sociale controle ook van jong naar oud.

Inzicht in moderniseringsprocessen wordt verkregen via de bestudering van familierelaties in samenhang met economische omstandigheden, arbeidsmarktarrangementen, overheidsvoorzieningen, wetten en cultureel klimaat. Een leidende vraag is of economische en sociale omstandigheden bepaalde familiepatronen vereisen of mogelijk maken. Volgens familiesociologen uit de jaren vijftig was het kerngezin bijvoorbeeld bij uitstek geschikt voor de geïndustrialiseerde samenlevingen. Meer recent hebben migratieonderzoekers de stijging in gezinnen waarvan de leden over verschillende landen verspreid wonen toegeschreven aan de groeiende inkomenskloof en de gestegen behoeften aan zorgvoorzieningen in ontwikkelde landen.

Het begrip ‘verbonden levens’ wordt vaak gebruikt om wederzijdse afhankelijkheden te beschrijven. Echtscheiding in de middengeneratie heeft gevolgen voor contacten met kleinkinderen. De beslissing om hulp en gezelschap te bieden aan bejaarde ouders wordt beïnvloed door verwachtingen over broers en zussen, bijvoorbeeld als er een broer of zus is die emotioneel of geografisch dichter bij de ouders staat.

Hoewel het gezin ‘geenszins gekozen’ is, is er een element van keuze in het onderhouden van contacten, al zitten ook daar verplichtingen aan vast. In de meeste westerse samenlevingen is de verplichting om steun te verlenen zwakker voor familieleden die genetisch verder verwijderd zijn. De sterkste normen zijn er voor kinderen, gevolgd door ouders. Maar hier zitten belangrijke culturele verschillen in: de nadruk op verticale relaties is typerend voor Kaukasische en Aziatische families, terwijl een nadruk op bredere familiebanden karakteristieker is voor zwarte families.

Onderhandelingen rond verwantschapsverplichtingen zijn kenmerkender voor individualistische culturen dan voor collectivistische culturen. De vermijding van schande is een sterke drijfveer om te voldoen aan verlangens van de familie. Familiesolidariteit is in westerse samenlevingen eerder verdraagzaam dan verplichtend. De normen vereisen geen uitwisselingen van hulp. Onder bepaalde omstandigheden is het sociaal geaccepteerd om van de normen af te wijken.

De laatste artikelen over familie en verwantschap

Oeps: Onbekende tag `feed’ met attributen {"url"=>"https://www.nemokennislink.nl/kernwoorden/familie/verwantschap/gezin/index.atom?m=of", “max”=>"5", “detail”=>"normaal"}