Het is een tragisch lot. Bij de Oosterburen is Frau Antje populairder dan Rudi Carell, maar in haar thuisland is ze nauwelijks bekend. Gelukkig bestaat Frau Antje niet echt. Ze is een naoorlogs bedenksel van het Nederlands Zuivelbureau. Net als Cora van Mora of het Zeeuws meisje van de margarine is zij een reclamefiguur. Ze werd bedacht om Nederlandse kaas aan de Duitse man te brengen, maar inmiddels is de Nederlandse schone veel meer dan dat. Volgens Sophie Elpers, onderzoekster aan het Meertens Instituut is ze sinds de jaren negentig hét symbool voor Nederland in Duitsland. Elpers schreef er een boek over: Hollandser dan kaas. De geschiedenis van Frau Antje.

Frau Antje voor de Brandenburger Tor in Berlijn. Dit keer niet alleen met kaas maar ook met een koe. Frau Antje was in Berlijn om gezonde zuivel te promoten op de Grüne Woche, de voedingsmiddelenbeurs. Sinds de jaren zeventig treedt Frau Antje op bij allerlei beurzen en evenementen. Op het moment wordt ze ‘gespeeld’ door natuurkundige Madeleen Driessen (op foto).

Nederlandse Zuivelbureau

Goede oude tijd

Hoe komt het dat Frau Antje zo populair is geworden in Duitsland? Sophie Elpers, zelf van Duitse afkomst, denkt dat nostalgie er iets mee te maken heeft. In ieder geval in het begin, in de jaren zestig en zeventig. Folkloristische figuren deden het toen goed in reclames. Ze verwezen naar een geïdealiseerd harmonisch verleden van voor de oorlog, waar men graag naar wilde terugkeren, schrijft Elpers. De molens, weilanden en koeien waarmee Frau Antje steevast afgebeeld werd, deden denken aan een tijd zonder industrialisering, de verschrikkingen van de oorlog en nationaal schuldgevoel. Het plattelandsmeisje met haar Volendamse kapje wekte alleen maar onschuldige associaties op. Fijn voor de Duitser die het hier en nu liever vergeet én fijn voor het Nederlandse Zuivelbureau, dat zo meer kaas wist te verkopen.

Aan het begin van de jaren negentig was Frau Antje even uit. Het Duitse publiek vond haar volgens een publieksonderzoek stijf en ouderwets. Maar in 1997 komt Frau Antje terug. De advertenties bleken zonder het kaasmeisje toch minder herkenbaar te zijn. De nieuwe Antje was echter wel een stuk hipper. In een reclamespot verschijnt ze als kaasexpert, die met een ervaren blik de kazen bij langs gaat om te zien of ze al rijp genoeg zijn. Als dat niet het geval blijkt te zijn, doet ze maar een dansje op technomuziek. Frau Antje heeft dan wel een typisch Nederlands ‘tkm’-imago (tulpen, klompen, molens), de reclamemakers doen hun best om haar met de tijd mee te laten gaan.

Meer dan een kaasmeisje

Inmiddels is Frau Antje veel meer dan een reclamestunt. Tijdens het WK 2006 in Duitsland zat Frau Antje tussen Johan Cruijff en de Nederlandse ambassadeur op de bühne Oranje aan te moedigen. Daarvoor mocht ze de terugkerende ruimtevaarder André Kuipers al in Kazachstan verwelkomen met een blokje kaas. Regelmatig prijkt ze ook op de cover van allerlei bladen. Daarin staat ze vaak symbool voor Nederland. Zoals in een beroemde karikatuur van Sebastian Krueger, waarin onze Antje als verslaafde junk in een vervuild landschap staat.

Voor Duitsers is Frau Antje de personificatie van Nederland. “Frau Antje is een verwijssymbool. Ze refereert rechtstreeks aan Nederland en de Nederlanders en kan daarbij verschillende eigenschappen aannemen”, zegt Sophie Elpers. ‘Typisch Nederlands’ dus. In goede of slechte zin. Frau Antje is inmiddels een ijzersterk merk.

Het eerste reclamespotje (1962) met Frau Antje. Hierin legt ze uit hoe je een tosti Hawaï maakt – met echte Hollandse kaas.