Op het eerste gezicht lijkt de geïsoleerde samenleving ergens in de bossen van Pennsylvania, Amerika perfect. Maar de hechte gemeenschap leeft in angst voor de kwaadaardige wezens – those we do not speak of – die in de bossen rondom het dorp leven. Deze hebben een stilzwijgend pact met de dorpelingen: zij laten het dorp in vrede zolang de dorpelingen de bossen niet betreden. De relatie tussen drie mensen – Noah, de dorpsgek, Ivy Walker, de blinde dochter van het dorpshoofd, en Lucius, de stille jonge man die geen angst kent – zet een cascade van gebeurtenissen op gang die het voortbestaan van het dorp op het spel zet. Die gebeurtenissen dwingen de kijkers om hun visie op de gemeenschap grondig te herzien.

De synopsis van de film The Village van M. Night Shyamalan kun je op twee manieren lezen. Het is ten eerste de letterlijke samenvatting van de film. Maar het is, ten tweede, ook de beschrijving van hoe sociale normen worden opgelegd die menselijke emoties kanaliseren en onderdrukken en hoe mensen zich daartegen verzetten. Dat tweede perspectief was voor de Vlaamse Vereniging voor Sociologie de aanleiding om in elke Vlaamse universiteit een filmvoorstelling te organiseren met een sociologische duiding achteraf. Over de vraag hoe een film voor een socioloog méér kan zijn dan zomaar een film.

De context

De maatschappelijke context van The Village wordt gevormd door de aanslagen op 9-11-2001 in de Verenigde Staten. Het land verkeerde in een collectieve shock. Een sociologische wetmatigheid zegt dat in tijden van een acute crisis het verlangen naar sterk leiderschap groeit en de ruimte voor interne kritiek kleiner wordt. Dit was in de Verenigde Staten na 9-11 van toepassing. Met zelden geziene eensgezindheid schaarde de bevolking zich achter haar president. De zelfcensuur groeide, wie afwijkende meningen vertolkte kreeg de publieke opinie over zich heen. De Dixy Chicks, een Amerikaanse country-band, werd na kritische uitlatingen over de president getrakteerd op een mediaboycot.

De jaren nadien begon de twijfel echter te knagen en laaide er een debat op over een nieuw evenwicht tussen individuele vrijheden en veiligheid. Sporen hiervan vinden we terug in series als 24 en films als Minority Report. Steven Spielberg, bijvoorbeeld, zei bij de release van Minority Report dat hij persoonlijk bereid was “to give up some of my personal freedoms in order to stop 9/11 from ever happening again. But the question is, where do you draw the line? How much freedom are you willing to give up? That is what this movie is about”.

M. Night Shyamalan plaatst ons in de schoenen van misleide burgers. Net zoals na 9-11 in de Verenigde Staten, worden er op basis van een latente dreiging offers gevraagd aan de inwoners van ‘The Village’ om hun veiligheid te ‘garanderen’. Een aantal elementen verbindt de film met de context van 9/11. De naam Edward ‘Walker’, de informele dorpsleider, verwijst naar George Walker Bush. De parallel tussen ‘those we do not speak of’ en de onzichtbare vijand in ‘the war on terror’ is onmiskenbaar. In beide gevallen is de reële actuele dreiging onduidelijk of vaag en de burgers worden gevraagd te ‘geloven’ dat de genomen maatregelen effectief de dreiging zullen afwenden. Deze parallel wordt ondersteund door het symbolisch gebruik van kleur: ‘rood’, de kleur van die ‘those we do not speak of’ is tevens de kleurencode die in de VS verwijst naar een hoge en acute terroristische dreiging, terwijl geel wijst op de nood aan waakzaamheid.

Scene uit The Village: de reële actuele dreiging is, net als in post-9/11 Amerika onduidelijk of vaag.

Utopie of nachtmerrie?

In de eerste helft van de film krijgen we het leven in het dorp te zien als een ‘onwetende’. Het dorp lijkt een sterk geïntegreerde, harmonieuze gemeenschap. Alhoewel Edward Walker duidelijk de natuurlijke dorpsleider is, lijken beslissingen te worden genomen via een raad van de ouderen. Sancties bij afwijkend gedrag zijn mild, er zijn geen tekenen van sociaal-economische ongelijkheid en de dorpelingen lijken ondanks de latente dreiging gelukkig met hun levensstijl.

Vervolgens maken we in het voetspoor van Ivy Walker de transitie naar een ander kennisniveau. Zij krijgt van haar vader de toestemming om – tegen de regels in – naar de steden gaan om zo zijn aanstaande schoonzoon te redden. Edward Walker blijkt zo een verlicht despoot die de regels van de gemeenschap naar zijn hand zet. Hij is, zo leren we, de eigenaar van het domein waarop de gemeenschap leeft. Deze machtspositie speelt hij uit in een schijnbaar democratisch beslissingssysteem onder de ouderlingen. Wanneer het bedrog van de ouderlingen aan het licht komt en de mythe uiteenrafelt, wordt de kijker gedwongen om zijn visie te herzien. De gemeenschap lijkt niet langer een sterk geïntegreerde groep wiens levensstijl is gebaseerd op consensus en gelijkheid, maar een dorp waarin onwetendheid en angst het bindmiddel vormen. Wat aanvankelijk een progressieve gemeenschap lijkt te zijn die met succes een alternatief ontwikkelt op de vervreemding en het zinloos geweld in de grootsteden, lijkt nu een groep bange, blanke mannen en vrouwen die, geholpen door de rijkdom van Walker, de samenleving de rug toe keert.

Veiligheid vraag offers

Op die manier vraagt Shyamalan ons te overwegen welke prijs we bereid zijn te betalen voor de illusie van veiligheid. Menselijke emoties als hebzucht, verdriet, jaloezie en passie vormen een reële bedreiging voor de veiligheid en de levenswijze in het dorp en dienen aan banden te worden gelegd. Geld speelt geen rol in het leven van de dorpelingen, want, zo geeft Walker aan, dit kan het slechte in goede mensen naar boven brengen. De ouderlingen bewaren kisten, die de geheimen en het verdriet uit hun verleden bevatten en die – net als de doos van Pandora – niet geopend mogen worden uit angst voor de gevolgen.

Veiligheid kan, vanuit een Durkheimiaans perspectief, enkel bekomen worden door de mens in een sociaal keurslijf te steken en de normale menselijke emoties te kanaliseren en te onderdrukken. De prijs hiervoor, zo suggereert de regisseur, is een wat saai en dor leven ver weg van alles wat de beschaving te bieden heeft. De grootste offers die gebracht moeten worden, komen terecht op de schouders van de zwakkeren en zieken, die geen toegang hebben tot een goede gezondheidszorg.

Uiteindelijk laat de menselijke natuur zich echter niet bedwingen. De liefde tussen Ivy en Lucius wekt de jaloezie bij Noah op en brengt een cascade aan gebeurtenissen op gang die het leven van Lucius en het voortbestaan van het dorp in gevaar brengt. Ivy krijgt toestemming om door de verboden bossen naar de steden te trekken om medicijnen te halen die Lucius moeten redden. Dit is niet enkel van levensbelang voor Lucius. Haar tocht is immers een ‘overgangsritueel’: zij treedt toe tot de groep van ‘de wetenden’; als erfgename van het fortuin van haar vader is dit cruciaal voor het voortbestaan van het dorp…

Door deze gebeurtenissen worden de tegenstelling tussen gevaar en veiligheid, ingroup en outgroup en kennis en onschuld radicaal in vraag gesteld: het gevaar voor The Village komt immers van binnen het dorp, terwijl de redding van buiten komt…

Scene waarin Ivy het pad naar de stad vindt, en de ouderlingen hun kisten met de geheimen uit hun verleden openen.

Een open einde?

Aan het einde van de film lijkt de toekomst voor The Village open te liggen. De ‘wetenden’ moeten beslissen of ze verder gaan met hun utopisch experiment. Vinden ze het leven in het dorp de moeite waard, ondanks de offers die moeten worden gebracht? En zouden de onwetenden tot dezelfde conclusie komen? Shyamalan neemt geen duidelijk standpunt in, maar schetst de moeilijke relatie tussen macht, kennis en ideologie, tussen de illusie van veiligheid en de hiervoor noodzakelijke offers. Of, sociologisch bekeken, wijst hij op de moeilijke balans tussen de normen van de gemeenschap en de mate waarin daarop afwijkingen mogelijk zijn.

Zie ook:

• Over The Village: Het ene geheim verbergt het andere (Cinema.nl)
• The Village bekijken op YouTube
• The Village kopen