Uitlaatgassen zijn ongezond, dat weet iedereen. Maar hoe ongezond is ongezond? Op de website van het Ministerie van Verkeer (VROM) staat te lezen dat het wonen bij een drukke snelweg vergeleken kan worden met het meeroken van 17 sigaretten per dag. Het Rijksinstituut voor Volksgezondheid en Milieu (RIVM) schat dat in Nederland zo’n 5000 mensen vervroegd overlijden door het inademen van vervuilde lucht door het verkeer.
Uit Utrechts onderzoek van Institute of Risk Assesment Sciences (IRAS) blijkt dat mensen die dicht bij een drukke weg wonen, een 2 keer zo grote kans hebben om te overlijden aan hart- of longaandoeningen. Verschillende onderzoeken toonden aan dat kinderen die in steden wonen – vooral diegenen die bij drukke straten wonen – meer luchtwegaandoeningen als astma hebben dan kinderen die in een schonere omgeving wonen.
De belangrijkste ongezonde stoffen die via de uitlaat van vrachtwagens en personenauto’s de lucht in worden geblazen zijn het zogenaamde fijnstof (hele kleine roetdeeltjes) en stikstofoxiden (NOx). Omdat fijnstof een verzamelnaam is voor stofdeeltjes van verschillende grootte onderscheidt de literatuur 3 verschillende maten. Dat is nuttig want zo kan bekeken worden of juist grote deeltjes schadelijker zijn voor de gezondheid of juist de kleintjes. Het is zo dat de kleinste deeltjes waarschijnlijk het gevaarlijkst zijn voor de gezondheid omdat ze het diepst in de longen dringen en daar longschade veroorzaken. Bovendien kunnen deeltjes kleiner dan 0,5 micrometer zelfs door het longweefsel heendringen en zo in het bloed terechtkomen.
Op deze foto is een proefpersoon te zien in een afgesloten kamertje waar hij wordt blootgesteld aan dieseldampen. klik op de afbeelding voor een grotere versie
Onderzoek met vrijwilligers die in een proefopstelling werden blootgesteld aan hoge concentraties dieseldampen (100-300 microgram PM10/m3) laat zien dat de longcapaciteit meteen achteruitging. De vrijwilligers werden benauwder en in de longen was duidelijk irritatie te zien. Zowel bij gezonde als astmatische proefpersonen zagen de onderzoekers deze resultaten. Wat nog belangrijker was dat de astmatici na de dieselblootstelling veel sneller een astma-aanval kregen dan normaal het geval was. Ook onderzoek in proefdieren laat de schadelijke effecten van fijnstof zien op de gezondheid. Hoe schadelijk het fijnstof is hangt af van de concentratie. De kwalijke gezondheidseffecten in proefpersonen en proefdieren waren veel minder ernstig wanneer matige concentraties (3 keer de maximale toegestane luchtconcentratie) fijnstof werden gebruikt.
Fijnstof is er in drie maten:
- deeltjes met een omvang van 2,5 tot 10 micrometer (een micrometer is een duizendste millimeter). Dit zijn onder andere opwaaiend wegenstof en slijtagedeeltjes uit motoren en remmen. Deze deeltjes krjgen in de literatuur de stofduiding PM10 (Particle < 10 Micrometer)
- deeltjes met een omvang kleiner dan 2,5 micrometer (PM2,5). Deze komen vooral uit de uitlaten van dieselmotoren (dieselroet).
- deeltjes met een omvang kleiner dan 0,1 micrometer (EC, elementair koolstof).
3 categorieën met elk een andere werking in het lichaam:
- de deeltjes kleiner dan 10 en 2,5 micrometer verschillen van elkaar, omdat ze tot verschillende diepte de luchtwegen binnendringen.
- de deeltjes kleiner dan 0,1 micrometer stimuleren waarschijnlijk de bloedklontering, wat een verklaring zou kunnen zijn voor een hoger aantal hartziekten langs drukke wegen.
Oplosbaarheid De goed oplosbare deeltjes komen in het slijm terecht en lossen op waarna ze uiteindelijk in het bloed terechtkomen en dus schadelijk kunnen zijn voor de organen. De minder goed oplosbare en niet oplosbare deeltjes worden voor een groot deel opgenomen door het slijm en verlaten het lichaam door ophoesten van dit slijm. Ook ruimen macrofagen stofdeeltjes op waardoor het lichaam geen schade ondervindt. Ongeveer 1/3 van alle onoplosbare deeltjes wordt zo onschadelijk gemaakt. (bron: VROM)
De effecten van stikstofoxide (NOx) op de gezondheid lijken wel op die van fijnstof, maar ze zijn over het algemeen minder hevig. Onderzoek aan de vervuilende effecten van stikstofdioxide (NO2) laat zien dat vooral astmapatiënten te lijden hebben onder grote concentraties. Gezonde mensen hebben nauwelijks ademhalingsklachten bij hoge concentraties. Het effect van langdurige lage concentraties is nog niet bekend. Uit dierproeven komt naar voren dat NO2 de kans op allergieën vergroot en dat het longweefsel geïrriteerd raakt bij zeer hoge concentraties. Wel moet erbij gemeld worden dat tijdens deze proeven de concentraties vele malen groter zijn dan in normale omringende lucht. Dit soort concentraties vind je alleen in slecht geventileerde tunnels tijdens de spits. Wat de effecten zijn bij matige concentraties op lange termijn is niet bekend.
Vieze snelwegen
Volgens het RIVM zijn de concentraties voor stikstofoxiden (NO2) en fijn stof (PM10) het hoogst in de Randstad en het laagst in het noordoosten. Er zijn twee soorten normen voor deze vervuilende stoffen. De ene norm gaat uit van het jaargemiddelde. De jaargemiddelde concentratie mag dan niet boven een bepaald niveau uitkomen. De andere norm gaat uit van het daggemiddelde. De norm drukt dan het maximaal aantal dagen per jaar uit dat het daggemiddelde wordt overschreden. De EU-norm voor NO2 bedraagt 40 microgram/m3 (jaargemiddelde). Overschrijding van deze norm treedt met name op langs zeer drukke wegen, vooral in de Randstad. Op de volgende locaties wordt dan in de buurt van woningen de norm nog overschreden:
Het beeld voor fijn stof is vergelijkbaar met dat voor NO2. Voor fijn stof bepaalt de EU-norm dat maximaal 35 dagen per jaar de concentratie 50 microgram/m3 of meer (daggemiddelde) mag zijn. Deze norm wordt vaker overschreden dan de norm voor NO2. Het jaargemiddelde voor fijn stof wordt over het algemeen wel gehaald.
Uitlaatgassen en files
Op drukke snelwegen wordt de norm voor kwalijke uitlaatgassen dus nogal eens overschreden. Maar hoe zit het nou als je in de file rijdt. Krijg je dan meer vieze stoffen binnen? Wat is het effect van files op de volksgezondheid? Het TNO heeft in opdracht van het ministerie onderzocht wat het aandeel is van files op de hoeveelheid extra uitlaatgassen die sowieso door het verkeer op de snelweg wordt veroorzaakt. Uit dit onderzoek komt naar voren dat files wel degelijk voor meer uitlaatgassen zorgen. Tijdens het ‘stop-and-go’ rijden wordt er aanzienlijk meer van het fijnstof en NOx geproduceerd dan als het verkeer rustig door kan stromen. Het TNO adviseert dan ook om maatregelen te nemen die er tenminste voor zorgen dat het verkeer door blijft stromen. Uit berekeningen die gedaan zijn op drukke snelwegen blijkt dat als er minder files zouden zijn de uitstoot van schadelijke uitlaatgassen maar liefst met 15 procent daalt. Dit gaat dan op voor de drukke snelwegen. Ten opzichte van het totale wegennet is het aandeel veel geringer: namelijk 5 procent.
Op deze grafieken is te goed te zien dat vrachtauto’s de grootste vervuilers zijn ten opzichte van personenauto’s. Ze stoten met name veel fijnstof uit.file=filerijden; 40-75= langzaam doorrijden tussen de 40-75 km/h; 75-100=gewone doorstroom op een drukke weg met maximum snelheid 100 km/h;>120 betekend voor personenauto’s harder dan 120km/h en voor vrachtauto’s rond de 90 km/h. klik op de afbeelding voor een grotere versie
Files zorgen dus voor meer schadelijke uitlaatgassen. Maar hoe zit het nou als je zelf in de file staat. Krijg je dan ook meer vieze uitlaatgassen binnen? Een Engelse groep wetenschappers onderzocht de hoeveelheid fijnstof (PM10 en PM2.5) binnen in de auto tijdens een rondrit door de stad Leicester. Uit de studie kwam duidelijk naar voren dat tijdens het wachten voor een stoplicht de concentratie fijnstof omhoogschiet. Ook maakt het uit of je stilstaat achter een oude dan wel nieuwe auto of bijvoorbeeld een bus of vrachtauto’s. Bussen en vrachtauto’s veroorzaken het meeste PM10 deeltjes. Ook net na het optrekken voor een stoplicht schiet de concentratie omhoog. De concentratie kan dan makkelijk 2 keer meer dan de maximale toegestane hoeveelheid van 50 microgram/m3 overschrijden. De gemiddelde blootstellingwaarden varieerden van 21-78 microgram/m3 voor PM10 en 8-22 microgram/m3 voor PM2.5. De resultaten kwamen aardig overeen met andere studies. Het rijden in de file op de snelweg of in een drukke stad – zeker als je achter een vrachtauto zit – kan dus best ongezond zijn.
Resultaten van de Engelse studie naar de hoeveelheid fijne stofdeeltjes in een personenauto gedurende een ritje door de stad Leicester. Duidelijk is te zien dat als de snelheid laag is (blauwe banden) het aantal stofdeeltjes snel oploopt. De felgele kleuren geven de pieken weer. De personenauto met meetapparatuur reed een rondje met 11 verbindingen waarbij de auto zowel op lanen, straten als op een tweebaansweg reed. klik op de afbeelding voor een grotere versie
Als je bovenstaande zo leest dan is het flink schrikken. Files zijn vervuilend voor de naaste omgeving en voor de filerijder zelf. Maar wellicht geruststellend is het als je hoort dat het wonen naast een drukke weg nog altijd veel minder erg is dan roken. Rokers die een pakje per dag roken gedurende 20 jaar sterven bijna 2 keer sneller aan hart- en longziekten in vergelijking met mensen die bij een drukke weg wonen. Een andere geruststelling is het feit dat auto’s steeds schoner worden. Zo krijg je vanaf 1 juni 600 euro terug van de belasting (BPM) als je een nieuwe dieselauto koopt met roetfilter die wel 90 procent van de schadelijke stofdeeltjes wegfilterd.