Uiteraard heeft veiligheid voor de deelnemer de hoogste prioriteit bij een gecontroleerde humane infectie, met als belangrijke voorwaarde dat de proefpersonen geen blijvende schade oplopen. Daarom worden de vrijwilligers geïnfecteerd met exact gedefinieerde micro-organismen volgens strakke protocollen gevolgd door intensieve medische controles en wordt het onderzoek bij elke vrijwilliger afgesloten met een bewezen effectieve behandeling.
Veilig ziek
Vrijwilligers die malaria krijgen, hebben meestal enkele dagen hoofdpijn, spierpijn, misselijkheid en/of koorts. Ongeveer de helft van de vrijwilligers heeft alleen lichte klachten, een enkele vrijwilliger ligt toch een paar dagen ziek op bed. Een tot twee dagen na behandeling met geneesmiddelen verdwijnen de klachten. Groot voordeel van een dergelijke gecontroleerde infectie is dat met een klein aantal vrijwilligers (bijvoorbeeld een 10-tal) al veel belangrijke informatie kan worden verzameld over het natuurlijke beloop van de infectie en de reactie op behandelingen. Zulke gegevens zijn belangrijk bij het bepalen van het verdere beleid en het ontwerp van meer omvangrijke en kostbare klinische studies.
Ziektes die in principe voor gezonde volwassenen niet gevaarlijk zijn, zoals een verkoudheid of griep (influenza), kunnen veilig worden onderzocht. Ziektes die mogelijk wel gevaarlijk zijn maar goed te behandelen, zoals malaria of een infectie met de darmbacterie Salmonella, kunnen met goede regels en protocollen toch bestudeerd worden . Uitgesloten van dit type onderzoek zijn ziektes die levensbedreigend en/of niet behandelbaar zijn, zoals HIV of Hepatitis C.
Malaria-infectiemodel
Voordelen van een gecontroleerd infectiemodel zijn er vooral voor armoede-gerelateerde infecties zoals malaria, waarbij de financiële middelen voor ontwikkeling van medicijnen beperkt zijn. Malaria is een ernstige infectie die wordt veroorzaakt door een parasiet overgebracht door malariamuggen. Jaarlijks krijgen meer dan 200 miljoen mensen een nieuwe infectie waarvan iedere minuut twee, met name jonge Afrikaanse kinderen, overlijden. Daarom zijn nieuwe medicijnen en een goed werkend vaccin dringend gewenst.
Al enkele decennia is een gecontroleerd humaan malaria-infectiemodel beschikbaar in bepaalde centra in de wereld en daarmee zijn inmiddels enkele duizenden vrijwilligers besmet en behandeld. In Nederland werd dit model opgezet door het Radboudumc in Nijmegen en zijn tot op heden meer dan 380 vrijwilligers succesvol geïnfecteerd.
Vrijwilligers worden geïnfecteerd door muggen die zijn besmet met malariaparasieten. Deze muggen en malariaparasieten worden gekweekt in een laboratorium volgens gestandaardiseerde protocollen. De onderzoekers weten daardoor exact welke soort malariaparasiet vrijwilligers krijgen en met welk medicijn ze goed te behandelen zijn.
Ongeveer een week na besmetting komt de parasiet, na verblijf in de lever, in het bloed en krijgt de besmette persoon koorts en griepachtige verschijnselen. Vanaf dat moment worden de vrijwilligers elke dag gecontroleerd op parasieten in het bloed en zodra de test positief is meteen behandeld met goedwerkende anti-malaria geneesmiddelen. Een vrijwilliger die nog nooit eerder malaria heeft gehad en geen malariamiddel gebruikt, blijkt na ongeveer een week positief te worden. Gecontroleerde malaria-infecties zijn daarom goed voorspelbaar en reproduceerbaar en worden inmiddels wereldwijd geaccepteerd als een belangrijke manier om de effectiviteit van medicijnen of vaccins te bestuderen.
Voor het goede doel of geld?
Waarom zou je als vrijwilliger mee doen aan een malariastudie? Van de deelnemers wordt veel tijd en energie gevraagd en daarom staat er een financiële vergoeding tegenover. Voor vaststelling van deze vergoeding wordt een bepaalde systematiek gebruikt en voor de meeste malariastudies bedraagt de vergoeding 1000-2000 euro. Dit maakt deelname voor bijvoorbeeld studenten aantrekkelijk.
Vrijwilligers worden geworven via advertenties en sociale media en krijgen verdere informatie op informatieavonden. Daar wordt uitgebreid stilgestaan bij het onderzoek: het doel en de opzet van de studie, alsmede de kans op ziekteverschijnselen en mogelijke risico’s. De volgende fase betreft een uitgebreide medische keuring: deelnemende vrijwilligers moeten volledig gezond zijn. Als deze stappen succesvol zijn doorlopen en de vrijwilliger schriftelijk toestemming heeft gegeven kan deelname volgen.
Na afloop van een studie worden de vrijwilligers gevraagd om anoniem een evaluatie in te vullen. Tot nu toe blijkt dat meer dan 90% van de deelnemers de informatievoorziening goed vindt en dat de belasting in overeenstemming is met de verwachtingen. Voorlichting en verwachtingspatroon spelen een belangrijke rol in hoe vrijwilligers hun deelname aan de studie beleven.
Bij deze evaluatie wordt ook gevraagd waarom wordt meegedaan met de studie. Hoewel de meeste deelnemers zonder de vergoeding waarschijnlijk niet mee zouden hebben gedaan, zijn de meesten oprecht geïnteresseerd en wordt deelname meestal als positief en zelfs gezellig ervaren. Deze malariastudies duren vaak maanden en er ontstaat een teamgevoel door wat er gezamenlijk wordt doorgemaakt.
Vertrouwen in de onderzoeksartsen en in professionele zorg en begeleiding is uiteraard van groot belang. Dat wordt gevoed tijdens de studie door continue uitleg met laagdrempelig contact over eventuele klachten. Aan de andere kant moeten de onderzoekers ook de vrijwilligers kunnen vertrouwen in het opvolgen van instructies. Dit wederzijdse vertrouwen is van groot belang voor een goede afloop van de studies.
Gecontroleerde infectiestudies in gezonde vrijwilligers vormen een speciale niche van klinisch onderzoek waar telkens een delicate balans moet worden gevonden tussen veiligheid voor de deelnemer en de toegevoegde waarde van de verkregen informatie.
Je laten prikken uit nieuwsgierigheid
Studente Anieck Lomans deed in 2015 mee aan een malariavaccin-studie in het Radboudumc waarbij zij met malariaparasieten geïnfecteerd werd. Ruim een jaar later vragen we haar hoe ze terugkijkt op haar deelname aan dit klinisch onderzoek.
Waarom deed je mee aan de malariastudie?
“Voor een student is het altijd fijn om een zakcentje te verdienen, maar ik heb vooral uit nieuwsgierigheid en als leerervaring meegedaan. Zelf volg ik een medische studie waarbij je veel te maken krijgt met leerstof die voortkomt uit proefpersoon gerelateerde onderzoeken. Het leek mij dan ook interessant om zelf mee te maken hoe het is om proefpersoon te zijn.”
Een kooitje met bloedzuigende malariamuggen wordt tegen de arm van een vrijwilliger gehouden. De proefpersonen worden goed in de gaten gehouden. Wanneer malaria wordt geconstateerd, krijgen ze direct volledig genezende medicatie toegediend.
Radboudumc, Zorg in Beeld
Hoe vond je het om deel te nemen?
“Het onderzoek is mij heel goed bevallen. Niet alleen word je goed geïnformeerd en is alles goed geregeld, maar het was ook nog eens gezellig. Als je problemen had, werd daar goed naar geluisterd en ik heb me altijd op mijn gemak gevoeld. Het was natuurlijk spannend, omdat je niet wist of je in de placebogroep zat of dat je ziek zou worden. Toen ik uiteindelijk malaria kreeg, is dit mij erg meegevallen omdat wij van te voren goed waren geïnformeerd over mogelijke bijwerkingen en effecten.”
Vind je dit soort onderzoek met mensen belangrijk?
“Terugkijkend op het onderzoek ben ik heel blij dat ik mee heb gedaan. Ik vind onderzoek naar malaria heel belangrijk. Onderzoek doen met mensen is noodzakelijk, hiermee boots je het beste het natuurlijke beloop van de ziekte na. Ik ben dan ook blij dat ik een steentje heb kunnen bijdragen.”