Eén derde van de wereldbevolking is ermee besmet: Mycobacterium tuberculosis, oftewel de tuberculose bacterie. Toch wordt slechts vijf tot tien procent van de besmette mensen daadwerkelijk ziek. Wetenschappers gingen er dan ook vanuit dat aangeboren immuniteit een grote rol speelt bij onze gevoeligheid voor TBC. Toll like-receptoren (TLR) zijn hierbij van wezenlijk belang. Deze receptoren herkennen signaalmoleculen die afkomstig zijn van een indringer en zetten dan een hele cascade in gang, waarbij ontstekingsremmende stoffen vrijkomen. Goedwerkende TLR’s zijn dus noodzakelijk voor een goed werkend afweersysteem.
Mycobacterium tuberculosis, de bacterie die tuberculose veroorzaakt.
Maar de genen die coderen voor TLR’s zijn (net als al ons genetisch materiaal) onderhevig aan mutaties, kleine veranderingen in het DNA. Zo’n mutatie kan echter net op een verkeerde plek terecht komen, waardoor een TLR zijn functie verliest. Wetenschappers van het UMC in Leiden en het UMC St. Radboud in Nijmegen onderzochten ruim 400 Indonesische tbc-patienten, op zoek naar mutaties in de TLR genen. Het gen voor TLR8 bleek betrokken bij gevoeligheid voor een tuberculose infectie. Maar liefst vier verschillende varianten van het TLR8 gen zorgen ervoor dat de tbc bacterie ons gemakkelijk kan infecteren.
Gevoelige bevolkingsgroepen
Het gevonden TLR8 gen ligt op het X-chromosoom. Aangezien vrouwen twee van deze chromosomen bezitten en mannen maar één exemplaar hebben, is een vrouw beter beschermd tegen tuberculose. De kans dat bij vrouwen in beide X-chromosomen een mutatie in het TRL8 gen optreedt, is niet zo groot. De meeste vrouwen hebben dus in ieder geval één werkend receptor gen. Het is dan ook niet verassend dat mannen, als zij besmet raken met de tuberculose bacterie, veel vaker ziek worden. Overigens vonden de onderzoekers wel een aantal vrouwen die homozygoot waren voor een mutatie in TLR8, bij deze vrouwen was het gen op beide X-chromosomen gemuteerd. De gevoeligheid voor tbc tussen mannen en deze laatste groep vrouwen verschilde niet.
De gevoelige mutaties in het TLR8 gen liggen op het X-chromosoom. In dit schema zie je hoe zo’n eigenschap in de populatie kan overerven. Wanneer de moeder één afwijkend TLR8 gen draagt, zal zij niet extra gevoelig zijn voor een TBC-infectie. Als zij dit afwijkende X-chromosoom echter doorgeeft aan haar zoon is die wel extra gevoelig voor infectie met tuberculose.
Om hun resultaten kracht bij te zetten, besloten de wetenschappers de TLR8 mutatie op te sporen in een totaal andere populatie. Daartoe onderzochten zij ruim 1800 patiënten met tuberculose uit Rusland. De resultaten waren vergelijkbaar met de Indonesische groep. Ook bij de Russische patiënten kwamen verschillende varianten van het TLR8 gen voor. Er zijn een aantal bevolkingsgroepen waarbij de TBC-gevoelige varianten van TLR8 extreem veel voorkomen. Dit geldt bijvoorbeeld in de Aziatische populatie, maar ook bij bepaalde indianenstammen. Te verwachten valt dat deze groepen dan ook veel vaker ziek worden na een tuberculose infectie.
Dit onderzoek is het eerste dat aan de ontwikkeling van tuberculose een erfelijke component toewijst. Als het aan de onderzoekers ligt, volgen er in de toekomst meer van zulke studies. De ontdekking van gevoelige mutaties in het TLR8 gen is mooi, maar er moeten nog meer genen zijn die de kans op het ziek worden na een TBC-infectie beïnvloeden.
Zie ook:
- Elke tien seconden een sterfgeval (Kennislinkartikel van Cicero)
- Nepneus blijkt prima TBC-speurder (Kennislinkartikel)
- De tragiek van de tering (Kennislinkartikel van Cicero)
- Nieuw middel tegen superresistente tbc (Kennislinkartikel)