In de immens populaire serie Boer zoekt vrouw vallen soms wel eens van die ongemakkelijke stiltes. Vooral in gesprekken tussen Boer Frank en zijn dames. Zo’n stilte kan tenenkrommend zijn om naar te kijken. En dat kan kloppen, want een korte stilte van ongeveer vier seconden roept bij mensen die ernaar kijken al negatieve emoties op.
Dat schrijven promovenda Namkje Koudenburg en haar collega’s van de Rijksuniversiteit Groningen in het tijdschrift Journal of Experimental Social Psychology. De gevoelens die ongemakkelijke stiltes bij ons veroorzaken, duiden volgens Koudenburg erop dat een stilte daadwerkelijk een signaal is van afwijzing, een manier om te zeggen dat je van mening verschilt of niet bij elkaars groep past.
In het eerste experiment liet Koudenburg honderd proefpersonen een tekst lezen, waarna ze hun gevoelens zoals zelfvertrouwen op een score van 1 tot 7 mochten aangeven. In de tekst van ongeveer vijftig proefpersonen zat een ongemakkelijke stilte verwerkt: “Het bleef even stil. Suzanne roert in haar koffie.” De mensen die deze tekst lazen, voelden daarna iets minder zelfvertrouwen En gaven aan meer afwijzing te voelen dan de mensen die dezelfde tekst zonder stilte lazen.
Het tweede experiment ging ongeveer hetzelfde, maar in plaats van een tekst te lezen keken de zestig andere proefpersonen naar een filmpje. Ze moesten zich proberen in te leven in één van de acteurs in het filmpje, waarna opnieuw de emoties werden gescoord. Bij het ene filmpje viel een ongemakkelijke stilte, bij het andere verder identieke filmpje niet. Proefpersonen die de stilte moesten aanzien, gaven opnieuw aan zich meer afgewezen te voelen en minder blij dan proefpersonen die geen stilte bekeken.
Koudenburg denkt dat de negatieve emoties nog sterker zullen zijn wanneer je zelf deelneemt aan een gesprek met een ongemakkelijke stilte. “We vonden het verrassend dat deze sterke effecten al werden gevonden bij slechts het kijken naar een interactie en verwachten dat de effecten nog sterker zullen zijn in een echte interactie”, vertelt ze. “Dat wordt de volgende stap in het onderzoek.”
Maar betekent dit dat we nu op stiltes moeten gaan letten? “Dat hangt af van wat je doel is in een gesprek”, zegt Koudenburg. “Als je voornamelijk een gezellig gesprek wilt houden om erbij te horen of relaties goed te houden, dan wil je ongelukkige situaties zoals stiltes zoveel mogelijk vermijden.”
Toch hoeven stiltes niet altijd als slecht te worden ervaren, zegt de psychologe desgevraagd. Even een stilte nemen om na te denken is wellicht niet zo erg. Juist daarom heeft Koudenburg de filmpjes en de scenario’s zo geschreven dat het niet duidelijk is waarom de stilte valt. “We denken dat wanneer de stilte duidelijk aan iets anders is toe te schrijven, bijvoorbeeld omdat iemand net een broodje eet of omdat de ander zegt dat hij even na moet denken de effecten minder groot zouden zijn.”