Natuurlijk zijn er ziekten die verband houden met hoe je leeft. Van roken krijg je kanker en hart- en vaatziekten, van te veel eten krijg je diabetes… Iedereen kent het riedeltje. Toch is er zelfs bij zulke leefstijlziekten zelden alléén ‘eigen schuld’ in het spel. Tenslotte zijn er ook rokers die géén longkanker krijgen. Krijg je het wel, dan heb je dus alsnog pech gehad – ook al had je het kunnen voorkomen.

Kort rokje

Dat mensen de neiging hebben om het slachtoffer schuld toe te kennen, is in de sociale psychologie een bekend fenomeen (" blaming the victim"). Een vrouw heeft haar verkrachting bijvoorbeeld aan zichzelf te wijten omdat ze een kort rokje droeg. Waarom geloven we zo graag dat iedereen krijgt wat hij verdient, terwijl er toch weinig aanleiding is om te denken dat de wereld werkelijk rechtvaardig is?

Volgens de Amerikaanse psycholoog Melvin Lerner is dat omdat we ons dan veilig kunnen voelen. Als we goed leven, zullen we gezond en gelukkig blijven. Dat is een geruststellende gedachte. Wellicht is het ondraaglijk te geloven dat het noodlot zonder enige aanleiding toe kan slaan, zonder dat een individu er ook maar íets aan kan doen. Door slachtoffers als (mede)schuldigen aan te wijzen, kunnen we ons geloof in de rechtvaardige wereld behouden. En worden we onverhoopt tóch zelf ziek, dan proberen we uit alle macht te achterhalen ‘waar we dat aan te danken hebben’ om het verhaal weer kloppend te krijgen. Of we zeggen dat de ziekte ons leven juist verrijkt heeft en dus géén ’straf ’ is.

Gebrek aan optimisme

De orenmaffia – een term die overigens bedacht is door Karin Spaink – past ook binnen dit plaatje. Ziekten zouden te wijten zijn aan emotionele problemen en gebrek aan optimisme, oftewel: alles zit tussen de oren. De Amerikaanse bestsellerauteur Louise Hay maakte het eind jaren tachtig wel heel bont. Kanker zou veroorzaakt worden door opgekropte haat, darmproblemen door onverteerde ideeën en zelfs een virusziekte als polio door een ‘verlammende jaloezie’. Haar moderne tegenhanger is Rhonda Byrne, die in haar boek en fi lm The Secret betoogt dat je alles kunt krijgen wat je maar wilt – als je maar op de juiste manier denkt. Geld, geluk, liefde – én natuurlijk een gezond lichaam.

Wat is er eigenlijk vanuit de wetenschappelijke literatuur bekend over de invloed van de geest op het lichaam? Er zijn tal van onderzoeken gedaan naar het verband tussen bijvoorbeeld depressie en kanker, stress en hartklachten, psychotherapie en de overleving bij kanker, enzovoorts. Eensluidende conclusies zijn er echter niet. Besluit de ene onderzoeker dat optimisme de overlevingskansen vergroot, dan ontkracht een volgende het weer en er zijn zelfs publicaties die een tegenovergesteld effect laten zien: beter psychologisch functioneren zou de overlevingstijd verkorten.

Lichtpuntje

Een van de meest betrouwbare onderzoeken, onlangs uitgevoerd door wetenschappers uit Pennsylvania, betrof 1100 patiënten met kanker in het hoofd/ halsgebied. Van hen stierven er 650. Wat bleek? Roken, leeftijd, ziektestadium en algemeen functioneringsniveau van de patiënt hadden invloed op de overlevingsduur. Emotioneel welbevinden bleek echter geen voorspellende waarde te hebben. Eén lichtpuntje dus voor de somberen van geest: je hoeft je niet schuldig te voelen over je gebrek aan optimisme.