Eigenlijk hadden de Russen een veel groter project in gedachten. Op de tekentafel lag een ontwerp voor een kunstmaan van maar liefst anderhalve ton. Maar omdat de Amerikanen ook verwoede pogingen deden de ruimte te veroveren, zij werkten aan een piepklein satellietje ter grootte van een sinaasappel, stelde de toenmalige Sovjet-Unie de plannen bij. “Ze moesten snel iets in elkaar flansen dat met een raket de lucht in kon”, vertelt de Nederlandse ruimtevaartdeskundige Piet Smolders. “En achteraf is de bescheiden Sputnik een heel mooi symbool van de eerste, door de mens gemaakte, kunstmaan.”

Wedloop

Niettemin joeg het zilverkleurige bolletje vooral de Amerikanen angst aan. Want als de Russen over een raket beschikten die krachtig genoeg was om een satelliet in een baan om de Aarde te brengen, was het lanceren van een kernbom naar het Amerikaanse continent slechts een peulenschil. Ondanks Amerikaans onderzoek behield de Sovjet-Unie lange tijd zijn voorsprong in de ontwikkelingen van de ruimtevaart. Ze stuurden de eerste hond de ruimte in, kosmonaut Joeri Gagarin was de eerste mens die rondjes draaide in een baan om de Aarde en de Russen stuurden als eersten een sonde naar de Maan.

Hoogtepunt

“De Amerikanen werden echt nerveus”, memoreert Smolders. “Ze veranderden zelfs de inhoud van hun onderwijs door meer aandacht te besteden aan technische vakken.” Uiteindelijk was het president Kennedy die in 1961 het Amerikaanse volk beloofde als eerste een mens naar de maan te sturen en ook weer veilig te laten terugkeren. Astronauten Armstrong en Aldrin maakte die belofte waar door acht jaar later hun eerste voetstappen op het maanoppervlak achter te laten. “Voor mij is die eerste maanlanding wel het hoogtepunt van vijftig jaar ruimtevaartgeschiedenis”, zegt Smolders. “Zeker omdat het op televisie werd uitgezonden. De beelden waren vaag, bijna doorschijnend, maar dat maakte het mysterie alleen maar groter.”

Daarna was het eigenlijk snel afgelopen met de belangstelling voor ruimtevaart, zegt Smolders. “Er werd minder geld in gestoken en die reizen naar de maan werden gewoon, net als later de reizen met de Space Shuttle gewoon werden. Behalve als er een ongeluk gebeurt. Dan gaan mensen weer kijken.”

Apollo 11 bracht de astronauten Neil Armstrong en Buzz Aldrin naar de maan. Beelden van Armstrongs eerste stappen, juli 1969 Bron: NASA..

Vloeiende tijdlijn

En ongelukken gebeurden. Lanceringen mislukten, zowel aan Russische als aan Amerikaanse zijde kwamen astronauten om. De VS verloor in relatief korte tijd twee Space Shuttles. Bovendien werden de hoge kosten ter discussie gesteld. Vooral in de jaren negentig is drastisch gesnoeid in het budget. En toch zal daar in de toekomst weinig meer van te merken zijn, zegt de Nederlandse astronaut André Kuipers. “De geschiedenis laat tegen die tijd slechts de hoogtepunten zien: Sputnik, Gagarin, Neil Armstrong, en de eerste mensen op Mars”, zegt hij. “Alle tegenslagen, bezuinigingen of ongelukken zijn onzichtbaar geworden. Uiteindelijk blijven de logische ontwikkelingen over.”

Meer geld

De Amerikanen en de Russen hebben ambitieuze plannen voor de toekomst. De VS werkt aan een permanent basis op de maan en Rusland wil in 2015 een bemande reis naar Mars uitvoeren. “En Europa hobbelt daar wat achteraan”, zegt Kuipers misnoegd.

De Nederlandse ruimtevaarder, die in 2004 een reis maakte naar het International Space Station, vindt dat de Europese ruimtevaartorganisatie ESA veel meer geld moet steken in bemande ruimtevaart. “De ESA loopt weliswaar voorop op het gebied van wetenschappelijk onderzoek, maar heeft te weinig aandacht voor bemande vluchten. Dat is jammer.” De toekomst ligt in de ruimte, legt Kuipers uit. “Er zijn zoveel mogelijkheden: zonne-energie uit de ruimte, of mijnbouw op de maan. Het klinkt als science fiction, maar als niemand nadenkt over de toekomst, is Europa te laat. Dan wordt het een tweederangs natie.”