Volgens een commissie onder leiding van oud-minister en natuurkundige Jan Terlouw is er ‘onvoldoende reden (..) om Debye zijn wetenschappelijke lauweren te ontnemen’. De commissie sluit zich aan bij een recent rapport van het Nederlands Instituut voor Oorlogsdocumentatie (NIOD), dat Debye neerzet als wetenschapper die in Nazi-Duitsland deed wat hij moest om zijn positie te houden, maar geen overtuigd antisemiet of Nazi was. De Universiteit Utrecht geeft het ooit naar Debye genoemde lab zijn naam terug, maar in Maastricht wordt de wetenschappelijke Debye-prijs niet in ere hersteld. Dat maakten de twee universiteiten vandaag bekend. De Hustinx-stichting financiert de Debye-prijs en wil die wel blijven uitreiken. Of de universiteit van Maastricht toch betrokken blijft bij de prijs is nog onduidelijk.
Peter Debye (Maastricht, 1884 – 1966) kreeg de Nobelprijs voor de Chemie van 1936. bron: Nobelprize.org
‘Fout in de oorlog’, oordeelde wetenschapsjournalist Sybe Rispens. Hij vond in 2006 een brief van Nobelprijswinnaar Debye uit 1938, waarin die Joodse leden van het Deutsche Fysikalische Gesellschaft opdroeg hun lidmaatschap op te zeggen. Samen met de ondertekening (“Heil Hitler!”) en ander archiefmateriaal, waaronder een kritische brief van Albert Einstein, genoeg reden voor de Universiteiten van Utrecht en Maastricht om de erenaam Debye te schrappen. Het Utrechtse lab moest voortaan zonder Debye’s naam door het leven en de Maastrichtse wetenschapsprijs werd geschrapt.
Na kritiek op Rispens onderzoek kreeg het NIOD de vraag de zaak uit te pluizen. Conclusie: Debye was geen overtuigd aanhanger van de Nazi-ideologie geweest, maar ook geen onbespoten blaadje. NIOD-onderzoeker Martijn Eickhoff zet Debye in zijn rapport uit 2007 neer als een pragmatisch man die vooral voor de wetenschap leefde, en in de Nazitijd deed wat hij moest om zijn positie en onderzoeksplaats te houden. Daar hoorden brieven bij zoals Rispens vond en ook optredens bij congressen als ‘Nationalsozialismus und Wissenschaft’, maar Debye was geen antisemiet.
De commissie Terlouw denkt dat het 70 jaar na dato niet mogelijk is te achterhalen wat Debye precies dreef en betreurt het dat de onderzoeker zelf nooit uitleg heeft gegeven over zijn beslissingen in Nazi-Duitsland. Omdat Debye nooit lid is geweest van de Nazi-partij, en niet heeft meegewerkt aan propaganda of oorlogsmachinerie, denkt de commissie dat zijn kwade trouw niet bewezen is.
Klik hier voor de brief met de bevindingen van de Commissie Terlouw
Zie verder
- Nobelprijswinnaar fout in de oorlog? (Kennislinkartikel)
- NIOD-rapport gematigd over Debye (Kennislinkartikel)
- Nobelprijswinnaar met vuile handen (Kennislinkartikel van dr. Sybe Rispens)
- Koning van de Elektronen (Kennislinkartikel van H.A.M Snelders)
- Wikipedia-pagina over Debye