Griend

Het eilandje Griend ligt op de wadplaat Grienderwaard tussen Harlingen en Vlieland. Deze wadplaat is het gehele jaar door een vluchtplaats voor vogels. Tijdens de zomer broeden er ook veel vogels. Het sikkelvormige eilandje is het hoogste deel van de wadplaat. Griend ‘wandelt’ onder invloed van water en wind langzaam in oostelijke richting. Ten westen van Griend bevindt zich een voor Nederland zeldzaam natuurverschijnsel, maar dat is vrijwel niet bekend.

Aan het oppervlak is er op die plaats alleen een boorplatform te zien. Diep in de bodem zit een vulkaan. De vulkaan is ruim duizend meter hoog. De doorsnede aan de basis is vijftien kilometer. Het is de enige vulkaan op Nederlands grondgebied. Als je met de boot van Harlingen naar Vlieland gaat, vaar je over de vulkaan heen.

De ontdekking van de vulkaan

In 1960 werd in het Groningse Slochteren een aardgasbel ontdekt. Sindsdien is er een ware jacht op aardgas ontstaan. De overheid verleende toestemmingen voor proefboringen in het Groningse wad. Men dacht daar ook grote gasvoorraden in de bodem zaten. In 1969 werd er zelfs toestemming gegeven voor boringen in het hele waddengebied. Er werden plekken gevonden met een rendabele gasvoorraad. Onder Ameland ligt een grote gasbel en ten westen van Griend ook een: het Zuidwalgasveld. In 1988 werd het Zuidwalgasveld in exploitatie genomen.

Bij de boringen werd op grote diepte, tussen 2000 en 3000 meter onder het bodemoppervlak, een opvallende koepelvormige structuur ontdekt. Dit was vreemd, omdat de aardlagen in de bodem meestal horizontaal verlopen. De gesteenten zijn gevormd door gestold magma, dat bij een uitbarsting naar buiten kwam. Er was 150 miljoen jaar geleden op deze plek, waar toen nog geen waddenzee was, een duizend meter hoge vulkaan.

Werking van de aardkorst

De vulkaan is waarschijnlijk ontstaan toen er in dit deel van de aardkorst draaiingen en verschuivingen optraden. Zo is het Vlielandbekken ontstaan. Uit de diepe breuken kwam het magma uit de aardmantel naar omhoog. Het magma stolde en vormde de koepelvormige structuur in de aardkorst. Het magma bleef tijdens de uitbarstingen naar het oppervlak doordringen; zo ontstond de Zuidwalvulkaan. De vulkaan werkte maar kort, geologisch gezien dan, zo’n twaalf miljoen jaar. Daarna begon het gebied te dalen en kwamen er dikke lagen sediment over de vulkaan heen. Uiteindelijk kwam het hele gebied onder water te staan. De vulkaan is misschien een barrière voor de uit het noorden oprukkende zee geweest.

Vorming van aardgas

In diepere en oudere carboonlagen was toen al door verkoling van planten – en dierresten, aardgas ontstaan. Het aardgas drong door in de bovenliggende laag van poreus zandsteen. Daarin zit het aardgas sindsdien opgeslagen. Het zandsteen is namelijk door ondoorlaatbare lagen steenzout bedekt.

De flanken van de wegzinkende vulkaan duwden het aardgas naar één gebied in de aardkorst. Daar hoopte het aardgas zich op. Zo ontstond er op een diepte van 1900 meter een gasbel met een doorsnede van tien kilometer. De gasbel bevatte ruim twintig miljard kubieke meter aardgas. De maximale opbrengst van de gasbel is momenteel zeseneenhalf miljoen kubieke meter per dag. Dat eenzame boorplatform bij de Zuidwal is nu de enige getuige van de vulkaan die 150 miljoen jaar geleden actief was.

Dit artikel is eerder verschenen in nummer 2 uit de jaargang 2003 van het blad Archimedes.