De zon is de enige ster die astronomen in detail kunnen bestuderen. De zon staat op een afstand van slechts 150 miljoen kilometer, en zelfs zonder telescoop is duidelijk te zien dat het een kogelrond hemellichaam is. (De afgeplatte vorm van de zon tijdens zonsopkomst en zonsondergang wordt veroorzaakt door straalbreking in de aardse dampkring.)
De dichtstbijzijnde ster staat echter al bijna driehonderdduizend keer zo ver weg. De meeste sterren die je ’s nachts aan de hemel ziet, staan zelfs vele miljoenen keer zo ver weg als de zon. Ook al gebruik je de grootste telescoop ter wereld, een ster blijft altijd een nietig lichtpuntje.
Om de vorm van een andere ster te bestuderen, zou je een telescoop moeten hebben met de afmetingen van een voetbalveld. Zulke grote telescopen bestaan niet, maar door een paar kleine instrumenten nauwkeurig te laten samenwerken, is het mogelijk om dezelfde gezichtsscherpte te behalen.
De Palomar Testbed Interferometer (PTI), op Palomar Mountain bij San Diego in Californië, is zo’n samenstel van drie kleine kijkers, elk met een spiegelmiddellijn van 50 centimeter. Een team van astronomen onder leiding van Gerard van Belle van NASA’s Jet Propulsion Laboratory heeft de PTI nu gebruikt om de vorm van de ster Altaïr te bepalen.
Altaïr is een heldere ster aan de zomerhemel. Half augustus staat hij rond middernacht precies in het zuiden. De ster staat op een afstand van iets minder dan 17 lichtjaar, en is groter, heter en helderder dan de zon. Van Belle en zijn collega’s hebben nu aangetoond dat de ster ook sterk is afgeplat.
Spectroscopische metingen hebben lang geleden al uitgewezen dat Altaïr – net als alle jonge sterren – heel snel om zijn as draait: eens in de 10,4 uur. Ter vergelijking: de zon draait in iets minder dan een maand één keer om haar as. De afplatting is het gevolg van die snelle aswenteling.
Uit de PTI-metingen blijkt dat de equatoriale middellijn van Altaïr veertien procent groter is dan de polaire middellijn. Voor de traag roterende zon is dat verschil hooguit een duizendste procent – de zon is eigenlijk volmaakt bolvormig. De astronomen publiceren hun ontdekking dit najaar in The Astrophysical Journal.
Volgens teamlid David Ciardi van de universiteit van Florida in Gainsville is dit resultaat een goed voorbeeld van de vele verrassingen die sterrenkundigen nog te wachten staan wanneer ze vertrouwde hemellichamen ongekend gedetailleerd kunnen bestuderen.
De Palomar Testbed Interferometer is een voorloper van grote interferometers waarmee het in de toekomst mogelijk moet zijn om zelfs planeten in een baan om andere sterren in beeld te krijgen. ‘Dit is een belangrijke eerste stap,’ aldus NASA-astronoom Charles Beichman.