Wij danken onze gezondheid en onze moderne geneeskunde voor een groot deel aan antibiotica, die miljoenen levens hebben gered. Niet alleen doordat ze veel voorkomende infecties bestrijden. Zonder antibiotica zouden bijvoorbeeld kinderen niet meer veilig via een keizersnede gehaald kunnen worden. We zouden geen orgaan kunnen transplanteren, geen kanker meer kunnen behandelen. Prachtige verworvenheden, die wij zo gewoon vinden.
Als antibiotica hun werkzaamheid verliezen, staat er dus heel veel op het spel. En dat is precies wat er op dit moment gebeurt! Wereldwijd gebruiken mensen te veel antibiotica. Vaak ook nog eens onnodig. Of, de andere kant van het verhaal, mensen hebben helemaal geen toegang tot antibiotica, bijvoorbeeld in ontwikkelingslanden.
Ook in de veeteelt worden antibiotica op grote schaal gebruikt en misbruikt. Preventief, als goedkoop alternatief voor een schone stal. Of als groeibevorderaar. Het resultaat is dat steeds meer bacteriën ongevoelig raken voor de werking van antibiotica. Nu al overlijden jaarlijks 50.000 mensen in de westerse wereld aan de gevolgen van antibioticaresistentie. Naar schatting 23.000 in de Verenigde Staten en meer dan 25.000 in Europa.
Vaak zijn dit mensen die al een zwakke gezondheid hebben, maar ook bij jonge gezonde mensen komen onbehandelbare infecties voor. Zoals blaasontstekingen. Een kuurtje van de huisarts, met de verzekering dat het binnen een paar dagen over is, dat vonden we altijd gewoon.
De werkelijkheid is nu anders: steeds meer vrouwen belanden met een blaasontsteking in het ziekenhuis, omdat de bacteriën resistent zijn voor verschillende soorten antibiotica.
Als wij deze ontwikkeling niet weten te stoppen, staat de geneeskunde zoals wij die nu kennen en de gezondheid van mensen wereldwijd op het spel. Maar de aanpak van antibioticaresistentie is complex. Bacteriën verspreiden zich razendsnel. Ze trekken zich niets aan van grenzen en domeinen. Resistentie springt over van dieren naar mensen. Bacteriën reizen ongehinderd over de wereld. Via ons voedsel, via de handel in levende dieren, via reizigers.
Toch staan we niet machteloos. Als we de handen ineenslaan, kunnen wij antibioticaresistentie stoppen en onze gezondheidszorg veilig stellen voor de toekomst. Dat kan de zorg niet alleen. Het moet samen met Landbouw en Milieu. Samen kunnen we resistente bacteriën bestrijden in ziekenhuizen en verpleeghuizen, in de landbouw en veeteelt, in ons water en onze bodem: de One Health-aanpak.
In Nederland doen we dat, vergeleken met veel andere landen, heel goed. We hebben relatief weinig resistente bacteriën in onze gezondheidszorg, doordat we ze snel opsporen en bestrijden. Maar de Inspectie voor de Gezondheidszorg toont aan dat we niet zelfgenoegzaam achterover kunnen leunen. We moeten alert blijven!
In de veehouderij was ons antibioticagebruik tot 2009 schrikbarend in vergelijking met onze buurlanden. In vijf jaar zijn onze veehouders er in geslaagd het gebruik terug te dringen met maar liefst 60 procent. Zonder dat het onze agrarische sector heeft geschaad, of onze handelspositie heeft aangetast. Het kan dus wel! En het moet nog beter. Daarnaast stimuleren we de ontwikkeling van nieuwe antibiotica. Heel belangrijk, nu we in hoog tempo door de bestaande middelen heen raken. En ook complex, omdat het voor de farmaceutische industrie niet aantrekkelijk is om deze middelen te ontwikkelen. We hebben er immers alleen iets aan als we ze niet, of zo min mogelijk gebruiken. Dat is een slechte business case! Daarom kunnen we dit niet aan de industrie alleen overlaten.
Zowel bij de bestrijding van resistente bacteriën als bij de ontwikkeling van nieuwe antibiotica, is het cruciaal dat wij samenwerken met andere landen. In Europa, maar ook wereldwijd, doen we dat via internationale programma’s. Zoals de Global Health and Security Agenda, een initiatief van de VS. En via het Global Action Plan van de Wereld Gezondheidsorganisatie (WHO). In Europa, streven wij bijvoorbeeld naar een verbod op het gebruik van kritische antibiotica in de veehouderij. Dit zijn de medicijnen die wij als laatste redmiddel nodig hebben voor mensen bij wie geen enkel ander middel nog werkt. Het zou een ramp zijn als deze middelen ook hun werkzaamheid verliezen.
Maar onze belangrijkste partner in de strijd tegen resistente bacteriën, dat bent u! Iedereen kan zelf bijdragen. Vraag niet om een kuur als het ook overgaat door uit te zieken. Gebruik geen antibiotica als u een virusinfectie heeft, want dan werken deze middelen niet. Voorkom infecties. Door uw handen te wassen en hygiënisch om te gaan met voedsel. Was vaatdoekjes en theedoeken op hoge temperatuur. Simpele maatregelen, met groot effect. Samen kunnen wij resistente bacteriën de baas worden! En die prachtige erfenis van Alexander Fleming veiligstellen voor de toekomst.