Reconstructie van Stegosaurus validum.

Richard T. Nowitz

Wie wel eens twee bokken met de koppen tegen elkaar heeft zien opspringen, zal zich hebben afgevraagd of de dieren daar geen hoofdpijn van krijgen. En er zijn meer dieren die zo, al dan niet als spel of als rivalen (bijvoorbeeld in de strijd om een vrouwtje), elkaar kopstoten uitdelen. Het zijn, voor zover bekend, altijd herbivore hoefdieren.

Muskusossen en de Amerikaanse ‘big horn’ schapen zijn het meest bekend, maar ook tal van herten en zelfs giraffen vertonen hetzelfde gedrag, in al dan niet even sterke mate. Het gaat om een zo wijd verspreid verschijnsel dat er weinig reden is om aan te nemen dat het niet ook voorkwam in de geologische geschiedenis.

Dinoschedel

Dat blijkt inderdaad het geval te zijn geweest; althans de schedel van Stegoceras validum was daartoe uitermate geschikt. Dat blijkt uit beelden die met zogeheten computerized tomography scanning zijn verkregen van een dergelijke schedel, en die zijn vergeleken met soortgelijke beelden van recente dieren die zulk gedrag vertonen. Stegoceras was een herbivore pachysauriër (‘dikkop’-sauriër) die ongeveer 72 miljoen jaar geleden leefde in het Late Krijt en die het formaat had van een Duitse herder. De schedel van mannelijke individuen vertoont een opvallend grote botverdikking aan de frontale bovenkant, juist het gebied waarmee dieren elkaar raken bij ‘kop-aan-kop gevechten’.

Skeletten van Stegoceras in het Royal Tyrell Museum, Alberta.

Sebastian Bergmann

Juist die merkwaardige schedelvorm deed onderzoekers zich afvragen wat het doel ervan was. Vreemde lichaamsvormen (of kleuren) dienen vaak om het andere geslacht te imponeren, maar in dit geval leek de verdikking zo uitzonderlijk dat al direct het idee ontstond dat het te maken zou moeten hebben met vechtpartijen. Als dat inderdaad het geval zou zijn, zou het iets vertellen over het sociale gedrag van Stegoceras, maar alleen een verdikte schedel is natuurlijk geen afdoende bewijs…

Scans

Daarom besloten de onderzoekers tot een gecombineerd anatomische/ingenieursanalyse, waarbij met tomografie in de schedels en koppen kon worden gekeken van zowel Stegoceras als recente hoefdieren. Met deze methode konden bij Stegoceras ook de weefsels die tegen de binnenkant van het schedeldak aanlagen worden gereconstrueerd en dus vergeleken met die van de onderzochte recente dieren.

De merkwaardige schedel van Stegoceras validum en de botdichtheid. Blauw is laag; rood is hoog.

PLoS ONE

Uit de scans bleek dat vrijwel alle ‘kopvechters’ een verdikking hebben aan de frontale bovenkant van hun kop (soms zelfs, als een motorhelm, over de gehele bovenkant van hun kop) met een stevige, dichte buitenlaag waaronder zich sponsachtig materiaal bevindt dat energie goed kan absorberen. Daaronder bevindt zich dan weer een stijve laag van dicht botmateriaal. Bij Stegoceras was echter nog een extra beschermlaag van dicht bot aanwezig in het midden van de ‘helm’. Dit bood dus een nog veel betere bescherming van de hersenen dan het geval is bij welk recent dier ook. Het is dan ook vrijwel zeker dat deze harde kop bedoeld was voor gevechten met mannelijke rivalen.

Zie ook:

• Fossiel bewijs voor dinogevechten (Kennislinknieuws)
• Vechtende ichthyosauriërs (Kennislinknieuws)
• Prehistorische inktvissen beten van zich af (Kennislinknieuws)
• Dino’s vielen aan in het donker (Kennislinknieuws)
• Dino’s overleefden de Krijt-Tertiair grens (Kennislinkartikel)