De theoretisch natuurkundige Lawrence Krauss heeft vele wetenschappelijke publicaties op zijn naam staan. Ook is hij de auteur van populair-wetenschappelijke bestsellers zoals ‘De wereld van Star Trek’ en het onlangs verschenen ‘Universum uit het niets’.
Op fel oranje allstars nam hij maandag 17 september 2012 een uitverkochte, opgewonden zaal mee op avontuur door het universum. Het verleden, heden en toekomst van onze ideeën over het ontstaan van het universum stonden centraal.
Krauss benadrukte dat we in korte tijd veel te weten zijn gekomen over het universum. “Ongeveer een mensenleven geleden hadden we een compleet ander beeld van het universum. Tot 1925 dachten we dat het een statisch en oneindig geheel was met één sterrenstelsel. Nu weten we dat er 400 miljard sterrenstelsels zijn. Deze enorme verandering geeft aan hoe spannend en nieuw dit allemaal is.” Die verandering werd ingezet door de observaties van Edwin Hubble. Zijn observaties leidde tot de conclusie dat het universum uitdijt. “Toen dat bekend was werd de heilige graal van kosmologie: ‘tot wanneer dijt het uit, wanneer en hoe stopt het?’”
De algemene relativiteitstheorie van Einstein verklaart het uitdijen van het universum en dat zwaartekracht de ruimte kan buigen. Dit leidt tot de conclusie dat het universum gesloten, open of plat kan zijn. “Welke vorm het universum heeft bepaalt het einde daarvan, daarom is het belangrijk om te weten. Een gesloten universum dijt uit tot het niet meer kan en ontploft in een omgekeerde oerknal, een open universum blijft voor eeuwig uitdijen en een plat universum zal steeds langzamer uitdijen maar nooit helemaal stilstaan. De belangrijkste vraag is dus: In welk universum leven wij? Dit is zelfs de reden waarom ik kosmologie ben gaan doen, ik wilde de eerste zijn die wist hoe we zouden eindigen. Dat leek een goed idee destijds.”
Lege ruimte
In een razendsnel tempo, doorspekt met goede grappen, legt Krauss uit dat alles erop wijst dat we in een plat en uitdijend universum leven. Het enige probleem was dat uit een berekening van de massa van alle sterrenstelsels er veel minder massa is dan verwacht. “Met behulp van de kosmische achtergrondstraling wisten we dat het universum plat moest zijn. Maar waar is al die massa dan gebleven? Die massa zit dus niet in de sterrenstelsels, dus moet het zitten waar de sterrenstelsels niet zijn. En wat is waar de sterrenstelsels niet zijn? Dat is niets.”
Dat niets heeft de naam ‘donkere materie’ gekregen. “Het overgrote deel van de massa en energie in het universum bevindt zich in lege ruimte en we hebben geen flauw idee wat het daar doet. En als in een volgend KennisCafé iemand komt vertellen dat hij het wel weet, vooral als het een snaartheorist is, dan liegt hij.”
“We weten nu dat de lege ruimte niet leeg is maar een kokend en kolkend brouwsel van virtuele deeltjes. Deze deeltjes schieten in en uit het bestaan, zo snel dat je het niet kan meten. Lege ruimte is instabiel, daarom is het niet verwonderlijk dat er iets is, het zou verwonderlijker zijn als er niets is.”
Deze theorie trekt hij nog verder. Zelfs ruimte kan in en uit bestaan schieten, dus ook universums. Voor de uitgebreide uitleg is hier helaas geen ruimte, daar moet u ‘Een universum uit het niets’ voor lezen. Maar de conclusie die Krauss aan het einde van de lezing trok is de volgende: “Ons universum ontstond letterlijk uit het niets, en elke dag ontstaan en verdwijnen universums uit het niets.” Er zijn meerdere universums mogelijk (theorie van het multiversum) en door kosmische natuurlijke selectie bestaat ons universum nog en zijn wij er om het te bekijken.
Geen God
Krauss, die naar eigen zeggen een antitheïst is, ziet deze inzichten als een argument dat er geen god bestaat. De theorie van multiversum elimineert de noodzaak van een god omdat het verklaart dat het universum uit het niets kan ontstaan. Verder zegt hij erover: “Wat wij zien aan sterren in de nacht is slechts 1 procent van het universum. Dit geeft aan hoe verschrikkelijk nietig wij zijn. God heeft heus niet die andere 99% voor ons geschapen.”
Ook dat de toekomst niet bepaald rooskleurig is, maakt een god onwaarschijnlijk: “Het universum breid zich steeds sneller uit. Dat betekent dat we steeds verder van de rest af komen te staan. Uiteindelijk zal het koud, donker en leeg zijn: de toekomst is beroerd.” We leven in een kort willekeurig moment, in ‘the middle of nowhere’ in een universum waar we bewust van zijn maar niets van begrijpen. En daar moeten we blij mee zijn. ‘We must enjoy our brief moment in the sun.’