Geschiedenis is niet alleen een kwestie van begrijpen hoe je land er vroeger uitzag en wie ooit belangrijk was. Nee, het heeft ook te maken met jezelf inleven in de geest van je voorouders. Hoe zag hun dag eruit en wat deden ze om te overleven? En hoe konden ze een koninkrijk, keizerrijk of zelfs een dynastie inrichten?
Het oudste boek ter wereld
Japanse bioloog Makoto Matsuoka wilde die vraag voor zijn Aziatische voorouders beantwoorden. Al tienduizend jaar geleden lukte het hen om rijst te verbouwen en de productie op te voeren tot immense stapels. Maar hoe kregen ze dat voor elkaar?
Matsuoka zocht voor het antwoord hierop niet in papieren geschiedenisboeken of archeologische opgravingen, maar ontcijferde hiervoor een deel van het oudste ‘geschiedenisboek’ ter wereld: DNA.
Kleine plant, dikke korrels
Niet dat mensen tienduizend jaar geleden al iets wisten van DNA. Maar toch: zonder dat ze er enig benul van hadden, ontdekten Matsuoka’s verre neven op het Chinese vasteland een bepaald gen, tegenwoordig bekend onder de naam SD1. Door rijstplanten te kruisen veranderden de eerste rijstboeren het SD1-gen. Daardoor ging de rijstproductie flink omhoog, schrijft de bioloog in het tijdschrift PNAS.
De veranderingen in het gen zorgden ervoor dat de stengel van de plant kort bleef, waardoor de plant meer energie overhield om andere dingen groter te laten groeien, zoals dus eetbare rijstkorrels. Die conclusie trekt Matsuoka na een uitgebreide DNA-vergelijking tussen gewone Aziatische rijst, Japanse rijst en wilde rijst.
Dat tienduizend jaar geleden de rijstproductie al afhing van SD1, is verrassend. Moderne biotechnologen dachten altijd dat veranderingen in SD1 relatief nieuw zijn. Om precies te zijn veronderstelde iedereen dat het gen flink werd aangepast tijdens de Groene Revolutie, zo’n vijftig jaar geleden. In die tijd ontdekten moderne biotechnologen nieuwe manieren om het DNA van planten snel te veranderen, via bijvoorbeeld nieuwe kruisingen en radioactieve straling.
Nieuw of oeroud?
In eerste instantie wist Matsuoka eveneens niet zeker of SD1 duizenden jaren geleden al werd veranderd, of kort geleden. Om te zien of de veranderingen op SD1 voor of na de Groene Revolutie werden afgedwongen, koos Matsuoka voor zijn onderzoek expres rijstsoorten die tegenwoordig als ‘ouderwets’ worden beschouwd: de oerrassen waar de Groene Revolutie niet bij kon. Die lijken nog het meest op de rijstrassen van tienduizend jaar terug.
De bioloog was aangenaam verrast met wat hij zag. SD1 bleek ook bij deze oerrassen anders te zijn ten opzichte van wilde rijst. En minstens zo interessant: de veranderingen op SD1 bleek ook tussen de oerrassen te verschillen, wat erop duidt dat Aziatische rijstboeren in een ver verleden onafhankelijk van elkaar hun rijstplanten kleiner maakten, terwijl ze de korrels vergrootten.
Waar de eerste telers aan dachten
Het lijkt er zelfs op dat Matsuoka’s voorouders bijzonder waren gefocust op het SD1-gen. In allerlei opzichten lijkt het DNA van de oerrassen namelijk erg veel op die van wilde rijst, behalve het gedeelte waarop het gen SD1 zit. Dat betekent dat toen mensen voor het eerst rijst gingen verbouwen, zij deze soms – al dan niet bewust – met wilde rijst kruisten.