De Deense vlag wordt in het openbaar verbrand, Palestijnen roepen op tot een Arabische boycot van Deense producten en Saudie-Arabie heeft zijn ambassadeur in Kopenhagen teruggeroepen. De cartoons van de profeet Mohammed veroorzaken een internationale rel.

In september vorig maar publiceerde de Deense krant Jyllands-Posten twaalf cartoons van de profeet Mohammed. Deze week reageert de Arabische wereld woedend en eiste excuses. Duizenden boze Palestijen gingen maandag de straat op om te protesteren tegen de spotprenten. Daarbij verbrandden ze Deense vlaggen en bestormden een EU-kantoor. Verschillende Arabische landen hebben hun ambassadeurs terug getrokken uit Kopenhagen en opgeroepen tot een boycot van Deense producten.

Binnen de Islam is het verboden om de profeet Mohammed af te beelden. De tekeningen in de Deense krant waren bovendien spotprenten; op een van de cartoons werd Mohammed zelfs afgebeeld als een terrorist. De ministers van binnenlandse zaken van de Arabische landen hebben de Deense regering gevraagd de tekenaars ‘stevig’ te bestraffen. Een bestraffing gaat echter in tegen de vrijheid van meningsuiting, die in Europa hoog in het vaandel staat. Een aantal cartoonisten liet dinsdag in de Volkskrant al weten dat zij Mohammed liever niet zouden tekenen. Spotten met Jezus of God is een stuk makkelijker.

Een argument om Mohammed niet af te beelden en de vrijheid van meningsuiting in te perken zou kunnen zijn dat een religieuze overtuiging bepalend is voor de identiteit van een persoon, zo stelt rechtsgeleerde Tim Wolff in zijn proefschrift Multiculturalisme en Neutraliteit. Wolff stelt dat zelfrespect en respect voor het individu een waarde is die in een liberale wereld verdedigd moet worden. Volgens Wolff is dat respect voor personen echter ook mogelijk als men geloofsovertuigingen beschimpt. ‘Respect voor personen is respect voor personen en niet onvoorwaardelijk respect voor de opvattingen van die personen.’ Aldus Wolff. Godslastering is dan ook iets anders dan discriminatie.

Hoe de cartoon-affaire, zoals De Volkskrant de hetze om de spotprenten noemt, afloopt is nog niet te zeggen. Wel kunnen we kijken naar een andere affaire uit het verleden: de Rushdie affaire. Net als de cartoons van Mohammed wordt Rushdie’s boek De Duivelsverzen gezien als godslastering.

De Duivelsverzen

Direct na het verschijnen van het veelbesproken boek De Duivelsverzen wordt het boek in landen over de hele wereld openbaar verbrand. Op 14 februari 1989 spreekt de Iraanse leider ayatollah Khomeiny een fatwa uit tegen de schrijver van De Duivelsverzen, Salman Rushdie. Hij roept alle moslims op om hem te doden. Khomeiny spreekt deze fatwa uit omdat Rushdie in zijn boek de Islam beledigt. Er wordt vooral aanstoot genomen aan de passage waarin de aartsengel Gabriel opzettelijk varkensvlees eet nadat hij van zijn geloof is afgevallen, de passage waarin Mohammed met het duivelse woord Mahoen wordt aangeduid en de passage waarin twaalf prostituees de namen dragen van de vrouwen van Mohammed.

In zijn boek ‘Intellectuelen in Nederland’ geeft filosoof en socioloog Rene Gabriels een analyse van de Rushdie affaire. Gabriels kijkt vooral naar de manier waarop de discussie tussen intellectuelen in Nederland gevoerd werd. Die discussie was namelijk een stuk heftiger dan de politieke discussie in Nederland.

Gabriels laat zien dat in de Rushdie-affaire de oriëntalisten of islamexperts tegenover de traditionele intellectuelen staan die geen experts zijn op het gebied van de Islam. De oriëntalisten of experts vragen begrip voor de gekwetste gevoelens van de moslimbevolking. De traditionele intellectuelen tonen juist geen begrip voor de woede van de moslimbevolking. Zij wijzen op de religie die aanzet tot moord, de slappe houding in de multiculturele samenleving en het belang van de vrijheid van meningsuiting.

Terwijl de twee groepen lijnrecht tegenover elkaar lijken te staan, laat Gabriels zien dat er een belangrijke overeenkomst is tussen beide partijen. Opvallend is dat zowel de oriëntalisten als de traditionele intellectuelen een tegenstelling tussen het oosten en het westen zien of tussen de Islam en het westen. Dit is heel jammer omdat Rushdie in de Duivelsverzen juist probeert deze tegenstelling op te heffen. In De Duivelsverzen gaat het juist over de menging van verschillende culturen en over de complexiteit van de identiteit.

Net als in de Rushdie affaire en bij de dood van Theo van Gogh leidt een aanval op de vrijheid van meningsuiting in Nederland tot heftige reacties. De Rushdie-affaire laat zien dat zo’n affaire ook kan leiden tot het uitvergroten van tegenstellingen.

Literatuur

Wolff, T. Multiculturalisme en neutraliteit.Vossiuspers UvA (2005). Gabriels, R. Intellectuelen in Nederland. Amsterdam: Boom (2001).