Barchanen bewegen zich tergend langzaam voorwaarts over hun ondergrond. Het gaat zo langzaam dat de processen die aan hun beweging ten grondslag liggen niet goed worden begrepen. Wel is duidelijk dat transport van zandkorrels door de wind, maar ook de luchtstromen zelf, een belangrijke rol spelen.
Ontwikkeling van een veld met barchanen. De gele lijnen op de luchtfoto tonen de positie van barchanen bijna dertig jaar geleden (350 maanden om precies te zijn). Beeld: Bruno Andreotti, Laboratoire de Physique et Mécanique des Milieux Hétérogènes, Parijs (Frankrijk)
Fundamenteel onstabiel
Een jarenlange studie van duingebieden in het Marokkaanse deel van de Sahara, in combinatie met het opstellen en toepassen van modellen, heeft nu wat meer duidelijk gemaakt over de beweging van de barchanen. Het blijkt dat ze fundamenteel onstabiel zijn, en dat ze zich niet – zoals tot nu toe werd aangenomen – als op zichzelf staande ‘golven’ (regelmatige onregelmatigheden in het zandoppervlak) voortbewegen.
Grote duinen bevatten meer materiaal dan kleine; dat betekent dat, als per tijdseenheid een bepaalde hoeveelheid zand door de wind kan worden verplaatst, een groot duin langzamer voortbeweegt dan een klein duin. Kleine duinen halen dus grotere in. Dat grotere duin slokt daarbij – althans volgens de eerdere aannames – het kleinere duin als het ware op, wordt daardoor nog groter, loopt dus nog langzamer, wordt daardoor nog meer ingehaald door kleinere duinen, etc. Dat zou op den duur leiden tot duinen die zo groot zijn dat ze zich niet meer merkbaar voortbewegen.
De ‘Grande Blonde’, een duin van 7 m hoog en 100 m lang en breed, met een vrijwel perfecte barchaanvorm. Beeld: Bruno Andreotti, Laboratoire de Physique et Mécanique des Milieux Hétérogènes, Parijs (Frankrijk)
Barchanen planten zich voort
Dat beeld blijkt nu onjuist. De onderzoekers merkten namelijk dat zowel bij veranderingen van de windrichting als bij het samenkomen van een grote en een kleine barchaan instabiliteit van de barchanen optreedt. Daardoor ontstaan er op het oppervlak van de grote barchaan onregelmatige vormen, die klein zijn t.o.v. van de ‘moederbarchaan’ en zich dus sneller voortbewegen. Wanneer dit gebeurt aan de uiteinden van een barchaan, dan kunnen die uiteinden daardoor loskomen van de grote barchaan, en als (kleine) zelfstandige barchaan verder gaan. Zo ontstaan er telkens nieuwe generaties van kleine barchanen, waardoor voorkomen wordt dat op den duur nog slechts een paar megabarchanen in een zandwoestijn overblijven. Dergelijke megabarchanen (zoals die bij Sidi-Aghfinir) zijn dan ook betrekkelijk zeldzaam.
Referentie
Elbelrhiti, H., Claudin, Ph. & Andreotti, B., 2005. Field evidence for surface-wave-induced instability of sand dunes. Nature 437, p. 720-723.
Zie ook:
- Kennislink dossier: Zandkorrels vinden nooit rust
- Wandelend zand (Kennislink artikel uit Natuur en Techniek)
- Overzicht van Geonieuws artikelen over geomorfologie
Lees ook meer nieuws op de website van NGV Geoniews