De standaardopvatting in de sociale psychologie is dat macht ontremmend werkt. De machtige is impulsief, terwijl iemand zonder macht zich passief gedraagt. Toch is dat te simpel gesteld, ontdekte de Groningse promovendus Joris Lammers. Is de macht – of het gebrek daaraan – namelijk onterecht verkregen, dan draait het effect zich om: de machtige wordt voorzichtig, terwijl de onmachtige zich ongeremder gedraagt.
Lammers liet studenten een situatie omschrijven waarin ze zich machtig voelden of juist niet. In sommige gevallen was die situatie rechtvaardig, bijvoorbeeld als iemand macht kreeg omdat hij was gekozen tot voorzitter. In anders situaties was er sprake van onrecht, zoals bij de studenten die zich hun ontgroening voor de geest haalden.
Heb je het gevoel dat je op onrechtvaardige wijze macht hebt verkregen? Dan word je voorzichtiger en behoedzamer. Je gaat als het ware op eieren lopen.
Onrechtvaardigheid draait machtseffect om
Toen deze studenten vervolgens gingen gokken, bleken de ‘terecht machtigen’ inderdaad – zoals de sociale psychologie al voorspelde – meer te gokken, terwijl studenten zonder machtsgevoel de veilige weg kozen. Maar bij de groep die hun macht of onmacht ontrechtvaardig vonden, was dit effect precies andersom: de onmachtigen maakten ineens de riskantere keuzes, terwijl de machtigen op safe speelden.
Dit ‘omgekeerde machtseffect’ was ook te zien bij een experiment naar samenwerking: was iemand’s macht rechtvaardig dan was hij niet zo geneigd tot samenwerken, terwijl iemand die het rechtvaardig vindt dat hij geen macht heeft zicht juist wel coöperatief opgesteld. Maar was de situatie onrechtvaardig, dan wilden de machtigen ineens samenwerken terwijl de onmachtigen daar dan geen zin meer in hadden.
Een vrouw met macht houdt zich niet bezig met wat een ondergeschikte man over haar denkt.
Vrouw zonder macht maakt zich druk om mening baas
Machtig of machteloos zijn heeft bovendien invloed op hoe we over onszelf denken, ontdekte Lammers in een ander experiment. Mensen die lager in de machtshiërarchie staan (denk bijvoorbeeld aan een secretaresse in een bedrijf) zijn meer bezig met de vraag wat de machthebber (zoals de baas) van hen vindt. Bovendien schrijven ze vaker stereotype gedachten over zichzelf toe aan de machtiger persoon. Vrouwen met macht bleken zich niet bezig te houden met wat een ondergeschikte man over hen dacht.
Zie ook:
- Rutte en Verdonk: rumoer op de apenrots (Kennislinkartikel)
- Het verschil voorbij (Kennislinkartikel)