‘Dromen bereiden je emoties voor’, een zin die Elizabeth Mohkamsing-den Boer vaak hoorde tijdens haar onderzoek. De uitspraak raakt volgens haar de kern van haar studie, naar de functie van dromen bij belangrijke veranderingen in de levens van inheemse volkeren in Suriname en Australië.

Steun

Om die functie te kunnen bepalen, deed ze zowel literatuur- als veldonderzoek. Ze kreeg daarvoor geld van de NWO-stichting Wetenschappelijk Onderzoek van de Tropen en Ontwikkelingslanden (WOTRO). Mohkamsing praatte met mannen en vrouwen over hun dromen en behandelt in haar proefschrift verschillende casussen.

Een casus gaat over een vrouw die worstelt met de vraag of ze zich zal laten initiëren tot piyai, een religieus specialist. Een tante geeft haar op een dag een paar stekjes van geneeskrachtige kruiden. Ze plant ze in haar tuin, maar verwaarloost ze. Vervolgens krijgt ze nachtmerries. De geesten van de planten bezoeken haar in haar droom. Uiteindelijk spreekt ze de planten toe met de woorden: ‘ik vind jullie mooi, maar kan jullie nog niet gebruiken.’ En de nachtmerries stoppen. In andere dromen herkent ze onder anderen haar overleden grootvader, ooit een machtig piyai.

De dromen laten volgens de Surinaamse inheemse mensen zien wat de gevolgen zijn als de geestenwereld wordt genegeerd, maar ook hoe dromen een steun zijn bij het nemen van een moeilijke beslissing. Andere beschreven casussen handelen over het verwerken van de – aanstaande – dood van een familielid. Voorbeelden zijn voorspellende dromen van mensen over de dood van hun bejaarde ouders. Zij ervoeren die als troostend. Of zoals ze het zelf formuleerden: ‘Dromen bereiden je emoties voor.’

Inzicht

Mohkamsing concludeert dat dromen bij belangrijke overgangen in de levenscyclus een bevorderende en ondersteunende functie kunnen hebben. Ze noemt deze ‘transitionele dromen’ rêves de passage. Maar dromen zijn niet alleen belangrijk voor het individu. Dromen zeggen ook iets over de onderlinge verhoudingen binnen een gemeenschap en de rol die religie daarin speelt. ‘Freud noemt dromen de koninklijke weg naar het onderbewustzijn, maar deze studie is de koninklijke weg naar inzicht in de levenswijze en kosmologie van inheemse, traditioneel georiënteerde Surinaamse en Australische volkeren’, aldus Elizabeth Mohkamsing-den Boer.