Ouderdom is voor iedereen van belang, maar voor aardwetenschappers is het cruciaal om te weten hoe oud een bepaald gesteente is. De nauwkeurigheid kan dan ook niet groot genoeg zijn. Nederlandse wetenschappers onder leiding van Klaudia Kuiper schrijven deze week in Science dat één van de belangrijkste grenzen in de geologie, de Krijt/Tertiair grens, nu nog nauwkeuriger bepaald is: 65,94 in plaats van 65,5 miljoen jaar. Dat betekent dat de laatste dinosauriërs 440.000 jaar eerder zijn uitgestorven dan tot nu toe werd aangenomen.
Krijt/Tertiair grens
Niet alleen de dinosauriërs legden het loodje op deze grens (die overigens ook in Nederland te vinden is), maar ook ammonieten (inktvisachtigen), vele haaisoorten en planten stierven op of nabij deze grens uit. De twee belangrijkste theorieën over deze massa-uitsterving zijn een meteorietinslag bij Mexico (de Chicxulub krater) en langdurige vulkanische activiteit in India (het Deccan plateau).
De meteoriet sloeg met grote kracht in en veroorzaakte de Chicxulub krater bij Mexico. Bron: NASA
De geologische tijdsschaal wordt bepaald met behulp van twee dateringsmethoden: de astronomische cycli en radiometrische dateringen.
Astronomische cycli
Astronomische cycli zijn periodes waarover de zonne-instraling op het aardoppervlak varieert. Dat komt omdat de stand van de aarde ten opzichte van de zon verandert. Oorzaken hiervan zijn variaties in de baan van de aarde om de zon (excentriciteit) en variaties in de stand van de aarde zelf (obliquiteit en precessie). De periodes waarover deze drie cycli variëren zijn 100.000, 41.000 en 26.000 jaar respectievelijk. Tezamen worden deze drie cycli de Milankovitch cycli genoemd. Deze Milankovitch cycli zijn terug te vinden in de aardlagen doordat deze regelmatig dikker en dunner worden. De cycli zijn ook de veroorzakers van de ijstijden.
De drie Milankovitch cycli: precessie, obliquiteit en de excentriciteit. De excentriciteit heeft naast de 100.000 jaar nog een langere periode in zich: 405.000 jaar.
Radiometrische dateringen
Radiometrische dateringen zijn dateringen op basis van radioactief verval van bepaalde elementen. Met behulp van de halfwaardetijd, de tijd waarin er nog maar de helft van de oorspronkelijke hoeveelheid over is, kan de ouderdom van het materiaal/(vulkanisch) gesteente bepaald worden. Eén zo’n element is kalium (K), dat vervalt tot argon (Ar). Hiervan afgeleid is de dateringsmethode ‘40Ar/39Ar’.
Nauwkeuriger
Verwacht zou kunnen worden dat deze twee dateringsmethoden dezelfde ouderdom geven, maar dat blijkt niet helemaal waar. Er zat namelijk een verschil van circa 1% in deze methoden. Om dit verschil op te lossen, hebben de onderzoekers de 40Ar/39Ar datering aan de astronomische datering geijkt.
Op deze manier konden aardlagen in Marokko van een veel nauwkeuriger ouderdom voorzien worden (28,201 ± 0,046 miljoen jaar). De onzekerheid van de 40Ar/39Ar dateringsmethode werd hierdoor flink verkleind.
Door dit resultaat kon zelfs de Krijt/Tertiair grens nauwkeuriger bepaald worden. Hiervoor zijn gegevens over aardlagen uit Spanje gebruikt. De grens was eerst gesteld op 65,5±0,3 miljoen jaar, maar is nu 65,94 miljoen jaar. Een verschil van 440.000 jaar!
Deze aardgelaagdheid in Zuid-Spanje, een andere dan die van de studie, vertoont cycliciteit: steeds opnieuw is de dikke laag weer zichtbaar. Bron: Creative Commons
Met deze nieuwe methode kunnen nog veel meer belangrijke geologische grenzen nauwkeuriger bepaald worden. De vraag is niet of, maar hoevéél de geologische tijdsschaal aangepast zal moeten worden. Een nauwkeuriger tijdsschaal is namelijk van groot belang voor alle aardwetenschappelijke disciplines.
Referentie:
Kuiper, K.F., A. Deino, F.J. Hilgen, W. Krijgsman, P.R. Renne en J.R. Wijbrans. 2008. Synchronizing rock clocks of earth history. Science
Zie ook:
- De astronomische tijdschaal (Kennislinkartikel van Natuur en Techniek)
- Datering van oude fossielen (Kennislinkartikel van Natuur en Techniek)
- Nieuwe geologische tijdschaal? (Kennislinkartikel van NGV Geonieuws)
- Uitsterving door vergiftiging (Kennislinkartikel van NGV Geonieuws)
- Herkomst K/T asteroïde achterhaald (Kennislinkartikel van NGV Geonieuws)
- Dino-doder zaaide leven (Kennislinkartikel)
- Einde van een sprookje (Kennislinkartikel van NGV Geonieuws)
- Tijdsperiodisering van de aarde (Engels)
- Controverse rond dino-krater (Kennislinkartikel van Govert Schilling)
- Boren in het achterwerk van de duivel (Kennislinkartikel van Eddy Echternach)
- De omstandigheden direct na de inslag op de K/T-grens (Kennislinkartikel van NGV Geonieuws)
- Vulkanen Opbouw, vorm/type en locatie (Kennislinkartikel)
- Grote inslagkraters op aarde te klein om basaltprovincies te verklaren (Kennislinkartikel van NGV Geonieuws)
- Voorstellen voor een nieuwe geologische tijdschaal (Kennislinkartikel van NGV Geonieuws)