Close-up van de oogkas van Protoceratops.

Ryosuke Motani & Lars Schmitz

Tot nu toe werd gedacht dat zoogdieren veilig waren voor dinosauriërs in de nachtelijke uren, want dino’s waren actief gedurende de periode dat het licht is op een dag.

Daarom – althans, zo was de gedachte – evolueerden een deel van de zoogdieren zich tot nachtwezens. Overdag hou je je slapende in je schuilplaats en ’s nachts loop je minder kans om opgegeten te worden.

Maar niets blijkt nu minder waar, want Lars Schmitz en Ryosuke Motani (beiden Universiteit van Californië) keken eens goed naar de ogen van diverse dinosauriërs en concludeerden daaruit dat veel dinosauriërs juist ’s nachts actief waren. Hun onderzoek werd op 14 april gepubliceerd in een Sciencexpress artikel.

Ogen

Ogen vertellen iets over de periode van activiteit op een dag (24 uur) aldus ander onderzoek van deze twee auteurs dat dezelfde dag gepubliceerd werd in Evolution. Uiteraard fossiliseren de meeste zachte delen van het oog (zoals de iris) niet, maar de taaiere onderdelen soms wel. Eén van die onderdelen is de harde oogrok, De buitenste taaie bindweefsellaag die het oog omhult.

Al naar gelang de grootte van het oog varieert ook de harde oogrok in grootte en vorm. Een relatief grote binnendiameter duidt op grote ogen en daaruit zouden we mogen concluderen dat we met een nachtdier te maken hebben. Nachtdieren hebben immers grotere ogen, met een grotere lens en iris nodig om meer licht te kunnen vangen dan dieren die overdag actief zijn.

Dat is aangetoond voor op dit moment levende schubreptielen, vogels en zoogdieren. Op basis van 1401 levende beesten bleek 58.5% alleen in daglicht actief, 27.1% in de nacht en de rest zowel overdag als in de nacht. Niet verrassend is dat vogels vooral overdag actief zijn, terwijl de op het land levende beesten zowel overdag als in de nacht actief zijn.

De levende gekko Rhacodactylus auriculatus werd meegenomen in de voorstudie. Dit nachtdier had grote ogen en een grote binnendiameter van de harde oogrok.

NSF

Fossielen

Toen werd het eens tijd om te kijken naar fossiele beesten. In totaal werden 33 archosauriërs (waaronder de vogels, krokodillen, dinosauriërs en pterosauriërs vallen) uit het Mesozoicum (251-66 miljoen jaar geleden) meegenomen in de studie. In tegenstelling tot wat werd gedacht, bleek de grootste groep (14 soorten) zowel overdag als gedurende de nacht actief te zijn! Van de rest was ongeveer de helft een nachtdier en de andere helft actief overdag.

Net zoals bij recente vogels vlogen de vliegers uit het Mesozoicum (pterosauriërs en vogels) vooral overdag, waaronder de bekende Archaeopteryx lithographica, de oudst bekende vogel gevonden in Duitsland. Zo goed als alle planteneters (herbivoren), zoals Protoceratops en Psittacosaurus, waren zowel in de nacht als overdag actief. Roofdieren (carnivoren) blijken nachtdieren, waarvan een deel ook overdag actief is. Een voorbeeld daarvan is de Velociraptor, bekend van Jurassic Park.

Velociraptor mongoliensis was – zoals te zien in de film Jurassic Park – als carnivoor vooral actief in de nachtelijke uren.

Ryosuke Motani & Lars Schmitz

“De volgende stap in ons onderzoek is om meer dinosauriërs mee te nemen in de studie (op voorwaarde van de aanwezigheid van harde oogrokken), maar we willen ook andere groepen onderzoeken,” vertelt Schmitz aan Kennislink. “Het doel is om uit te vinden hoe de activiteit van gewervelden evolueerde door de geologische tijd heen,” besluit Schmitz.

Zie ook:

• Ogen in de evolutie (Kennislinkartikel van GEA)
• Dino’s eerder uitgestorven (Kennislinknieuws)
• Dino’s overleefden de Krijt-Tertiair grens (Kennislinkartikel)
• Voorouder T-rex in miniatuurformaat (Kennislinknieuws)
• Dino’s waren warmbloedig (Kennislinknieuws)