Klok zorgde voor een revolutie in de scheepvaart en was belangrijk in de industriële revolutie. Het is één van de uitvindingen die het meest bepaalde hoe onze maatschappij is ingericht.
Klok kiest voor een tijdloze plek voor het interview: een schilderij van Salvador Dalí. Het is misschien wel het beroemdste werk van de besnorde kunstenaar: ‘La persistència de la memòria’, ofwel ‘De volharding der herinnering’. In het schilderij hangen verscheidene gesmolten klokken.
Eigen interpretatie
Ik heb nog nooit geïnterviewd in een schilderij. Waarom zijn we op deze onorthodoxe plek?
“Dat is eenvoudig: dit schilderij is abstract, tijd is abstract en uiteindelijk ben ik ook abstract, of op zijn minst subjectief. Hoewel ik het bijzonder onsympathiek vind dat Dalí mijn familieleden smolt, heeft dit schilderij voor mij daarom een speciale betekenis. Dalí zou zelf niet eens weten welke betekenis achter dit schilderij zit. De betekenis is dus voor ieders eigen interpretatie. Hetzelfde geldt voor de tijd die ik aangeef.”
Leg uit.
“De tijd, en daarmee ikzelf, zijn multi-interpretabel. In feite ben ik er al miljoenen jaren, maar toch ook niet. Je zou bijvoorbeeld kunnen zeggen dat de zon de eerste klok was voor de mens. Met hetzelfde gemak zou je kunnen zeggen dat ik zo oud ben als de duizend jaar oude zonnewijzers, die ook tijd aangaven. Een ander zal zeggen dat ik zo oud ben als de eerste mechanische klok, die volgens Guinness World Records een uitvinding was van de Chinezen Yi Xing and Liang Lingzan, die de klok rond 725 na Christus zouden hebben voltooid.”
Slaaf van de tijd
In ons voorgesprek had je het ook over de culturele verschillen als het op jou en de tijd aankomt. Kun je daar wat meer over vertellen?
“Ik heb wel eens als fly on the wall, want ik hing er toch, een gesprek opgevangen tussen een Europeaan en een Afrikaan. De Afrikaan verwoordde het treffend: ‘Jullie Europeanen hebben de klok, wij hebben de tijd’, zei hij. Dat gaat dan om de omgang met tijd. Maar er zijn ook heel praktische verschillen. Kijk bijvoorbeeld naar een land als Tanzania. In het Swahili is de tijd gebaseerd op de zonsopkomst en -ondergang. Bij zonsopkomst begint men met tellen. Dat is daar het uur nul. ”
Alles is relatief.
“Ja. Op een familiefeest maak ik wel eens de slechte woordgrap dat wij allen slaaf zijn van de relativitijdstheorie. Overigens heeft de echte relativiteitstheorie van Albert Einstein ook alles met tijd te maken. Die gaat er vanuit dat ruimte en tijd onlosmakelijk met elkaar zijn verbonden. Einstein veranderde daarmee voor altijd ons begrip van tijd. Het voert wat ver om Einsteins theorie uit te leggen. Lees daarvoor maar eens dit artikel van NEMO Kennislink uit 2005. Een tijdje terug, maar onveranderd interessant.”
Sinds wanneer werd jij eigenlijk belangrijk in Europa?
“Interessante vraag. Ik… Koekkoek. Koekkoek. Koekkoek. Koekkoek. Koekkoek. Excuus, dit overkomt me op gezette tijden. Over je vraag: ook hier zijn verschillende antwoorden mogelijk, maar je zou kunnen beweren dat een precieze tijdsmeting belangrijk werd in de scheepvaart, omdat je zo beter kon navigeren. In de industriële revolutie werd ik nóg belangrijker, bijvoorbeeld voor fabriekstijden en treintijden. Zo ontstond de dictatuur van de klok, zoals sommige mensen dat oneerbiedig noemen.”