De superkomeet, 2000 CR105 geheten, werd ruim een jaar geleden ontdekt. Hij is ongeveer vierhonderd kilometer groot, en bestaat voornamelijk uit ijs. De ontdekking was op zich niet bijzonder: er zijn inmiddels al een paar honderd van deze ‘ijsdwergen’ bekend, die zich allemaal buiten de baan van de verre planeet Neptunus ophouden. Samen bevolken ze de zogeheten Kuipergordel, genoemd naar de Nederlands-Amerikaanse planeetonderzoeker Gerard Kuiper, die het bestaan van deze gordel halverwege de vorige eeuw voorspelde.

Zelfs het feit dat 2000 CR105 een zeer langgerekte baan beschrijft, was niet echt opmerkelijk. Door een toevallige ontmoeting met Neptunus kan het relatief kleine hemellichaam in een excentrische baan worden geslingerd. Er zijn al tientallen ijsdwergen ontdekt die op deze manier uit de Kuipergordel zijn geslingerd. Het deel van de ellipsbaan dat het dichtst bij de zon ligt, bevindt zich dan altijd in de buurt van de Neptunusbaan, op ca. 4,5 miljard kilometer afstand.

Dat er met 2000 CR105 iets geks aan de hand is, bleek pas eind vorig jaar, toen een internationaal team van astronomen onder leiding van Brett Gladman van de sterrenwacht van Nice de baan van het hemellichaam veel nauwkeuriger bepaalde. Het blijkt dat de baan van de superkomeet veel groter en wijder is dan aanvankelijk werd aangenomen. De afstand tot de zon is nooit kleiner dan 6,6 miljard kilometer (ver buiten de baan van Neptunus), en in het verste punt van zijn baan bevindt de ijsdwerg zich zelfs op 58,2 miljard kilometer afstand van de zon – dertien keer zo ver als Neptunus.

In een artikel dat voor publicatie is aangeboden aan het vakblad Icarus beschrijven Gladman en zijn collega’s verschillende mogelijke verklaringen voor de ongewone baan van de superkomeet. De meest opzienbarende mogelijkheid is dat er in de verre buitendelen van het zonnestelsel een planeet ronddoolt die minstens zo zwaar is als de planeet Mars.

Volgens Gladman zou het bestaan van zo’n verre tiende planeet ook een ander mysterie kunnen oplossen. ‘De Kuipergordel lijkt een vrij plotselinge ’rand’ te vertonen op een afstand van ongeveer 7,5 miljard kilometer van de zon,’ zegt hij. ‘Als zich op grotere afstand een Mars-achtig hemellichaam bevindt, zou die scherpe begrenzing daardoor verklaard kunnen worden.’

In principe is het denkbaar dat de verre, wijde baan van 2000 CR105 geleidelijk ontstaan is door kleine, periodieke zwaartekrachtsstoringen van Neptunus via een mechanisme dat ‘chaotische diffusie’ wordt genoemd. Maar, aldus Gladman, uit computersimulaties blijkt dat dit een uiterst onwaarschijnlijk proces is. Het lijkt veel waarschijnlijker dat de baan ontstaan is door een plotselinge, eenmalige baanverstoring in het verleden. Maar dan moet er wel ooit een zwaar hemellichaam in de buitenste regionen van het zonnestelsel rondgezwalkt hebben.

Eén mogelijkheid is dat Neptunus zelf dat zware hemellichaam is geweest. Volgens sommige theorieën over de ontstaansperiode van het zonnestelsel heeft deze reuzenplaneet in het verre verleden ooit een veel langgerektere baan beschreven. Pas later zou hij in zijn huidige, min of meer cirkelvormige baan terecht zijn gekomen.

Het is ook denkbaar dat de verre buitendelen van het zonnestelsel miljarden jaren geleden bevolkt werden door een aantal ‘planeet-embryo’s’: samenballingen van ijs en steen die de banen van de kleinere ijsdwergen verstoord kunnen hebben voordat ze zelf het zonnestelsel uitgeslingerd werden door zwaartekrachtsstoringen van een van de reuzenplaneten.

De spannendste mogelijkheid blijft echter dat de boosdoener nog steeds aanwezig is. Gladman hoopt dat er binnenkort meer objecten worden gevonden die net zoals 2000 CR105 een extreem grote, wijde baan om de zon beschrijven. ‘Hoe meer we er vinden, hoe zekerder we kunnen zijn over hun oorsprong.’