Volgens de definitie van de Wereldgezondheidsorganisatie zijn probiotica levende micro-organismen die in een adequate dosering een gezondheidseffect geven. Je kan probiotica kopen als gefermenteerde voedingsproducten of als supplementen bij de supermarkt, de drogist of online.
Gezonde bacteriën
De meeste probiotische producten bevatten bacteriën die behoren tot de genera Lactobacillus of Bifidobacterium, maar er zijn ook producten die andere bacteriën zoals Streptococcus, Enterococcus, of Escherichia bevatten, of gisten als Saccharomyces boulardii. Veel producten bevatten één soort micro-organisme als probiotisch ingrediënt, maar er worden ook mengsels van verschillende micro-organismen aangeboden. Al met al is er een enorme variatie aan probiotische producten verkrijgbaar.
Een heel scala aan mogelijke gezondheidseffecten van probiotica is onderzocht. Veel van die effecten betreffen een vermindering van het risico om bepaalde ziekten te krijgen, zoals het verlagen van het risico op darm- of luchtweginfecties en diarree die je kan krijgen bij het innemen van antibiotica of als je op reis gaat naar een ‘exotisch’ land waar je een verhoogde kans loopt op darminfecties door wat je er eet.
Deze toepassingen zijn dus gericht op preventie. Andere studies beogen bestaande klachten te onderdrukken, zoals vermindering van obstipatie of pijnklachten in de darm en onderdrukking van allergie, en onderzoeken dus juist het therapeutisch gebruik van probiotica. Kortom er wordt een veelheid aan gezondheidseffecten gekoppeld aan de consumptie van specifieke probiotische producten.
Het is voor de consument heel lastig kiezen uit dat enorme aanbod aan producten met allerlei verschillende bacteriën. Bovendien, de preventieve effectiviteit van probiotica is lastig te meten, je weet immers niet van te voren wanneer je ziek wordt. Het is eenvoudiger als je bijvoorbeeld last hebt van obstipatie en je probiotica wilt proberen om de stoelgang weer wat op gang te brengen. Het werkt of het werkt niet, die conclusie kan je snel trekken.
Veel onderzoek richt zich op de mechanismen waarmee probiotica een gezondheidseffect kunnen bewerkstelligen, waarbij veel aandacht is voor het beïnvloeden van het metabolisme of het immuunsysteem, maar ook de barrièrefunctie van het darmslijmvlies. Ook werden de effecten van probiotica op het darmmicrobioom onderzocht, waarbij er in poep geen grote verschuivingen maar slechts subtiele verschillen werden gemeten. In de dunne darm is dit een heel ander verhaal.
Omdat in dit deel van de darm veel minder bacteriën aanwezig zijn, kan een probiotisch product met zo’n miljard tot tienmiljard micro-organismen erin een grote verschuiving geven. Moleculaire analyse van het slijmvlies van de dunne darm heeft ook aangetoond dat consumptie van probiotische lactobacillen een duidelijke reactie teweeg brengt. Maar om dit soort metingen te vertalen naar gezondheid van de consument is geen sinecure en vereist nog veel onderzoek.
Vezels en prebiotica
Het eten van vezelrijk voedsel is gezond, daar bestaat weinig tot geen discussie over. Prebiotica bieden daarbij de helpende hand. Prebiotica zijn specifieke suikerpolymeren die niet door ons eigen verteringssysteem kunnen worden afgebroken en vooral in de dikke darm als voedsel dienen voor het darmmicrobioom. Prebiotica kunnen worden toegevoegd aan voedingsproducten en worden ook aangeboden als supplementen in pillen, poeders of drankjes.
De klassieke visie op gezondheidseffecten van prebiotica is lange tijd beperkt geweest tot de stimulatie van de Bifidobacterium-populaties in het darmmicrobioom. Prebiotica zijn ‘bifidogeen’ en om die reden is aan vrijwel aan alle merken babyvoeding die tegenwoordig te koop zijn prebiotica toegevoegd. Door de kolonisatie van de babydarm met bifidobacteriën te stimuleren verloopt die kolonisatie veel meer parallel met die van kinderen die borstvoeding krijgen, waar heel veel bifidobacteriën worden aangetroffen in de darm. Echter, het is minder duidelijk of en hoe dat precies een gezondheidsvoordeel oplevert voor die kinderen.
Recente studies hebben laten zien dat de invloed van prebiotica op het darmmicrobioom breder is dan de stimulering van de bifidobacteriën en dat het gehele ecosysteem beïnvloed kan worden door dit soort producten. Prebiotica kunnen de productie van kortketenvetzuren door het microbioom stimuleren en deze stoffen kunnen een gunstig effect hebben op de gezondheid van het darmslijmvlies en de immuun- en metabole functies in het lichaam. Net als bij probiotica blijft het een lastige vraag welke prebiotica iemand moet kiezen uit het hele scala aan producten.
Regelgeving rondom gezondheidsclaims
In Europa beoordeelt de EFSA (European Food Safety Authority) de gezondheidsclaims voor voedingssupplementen, dus ook voor pre- en probiotica. Het door bedrijven geleverde onderzoeksdossier dient als basis voor de evaluatie van een gezondheidsclaim op de verpakking van het product. De EFSA is streng en tot op heden is er geen goedgekeurde gezondheidsclaim voor probiotica en ook voor prebiotica zijn de meeste claims afgewezen.
In andere delen van de wereld zoals Canada, de Verenigde Staten, en Japan is de regelgeving anders en daar zijn wel pre- en probiotica op de markt met een goedgekeurde claim. Ondanks de afwijzing door EFSA worden in Europa veel pre- en probiotica verkocht en zijn er mensen die baat hebben bij de consumptie van die producten.