Whitedeer, Wikimedia Commons

SOA en geslachtsziekten worden vaak op één hoop gegooid, maar er bestaat wel degelijk een subtiel verschil tussen beide. De term geslachtsziekte wordt gebruikt voor aandoeningen die de geslachtsorganen aantasten. Dit kan een SOA zijn, maar dat hoeft niet perse. Het enige kenmerk van SOA is dat zij via seksueel contact overgaan naar een nieuwe gastheer. Met name bacteriën en virussen maken gebruik van deze manier van verspreiden.

Meer over SOA

Condoomcampagnes schieten tekort (Kennislinkartikel van Universiteit Leiden) Het ABC van onveilige seks (Kennislinkartikel)

Voorlichting

SOA (Thema van het RIVM) SOA/AIDS Nederland (Expertisecentrum voor HIV/Aids en andere SOA) De SOA-test

Chlamydia

Dr. E. Arum, Dr. N. Jacobs (CDC)

Bacterie: Chlamydia trachomatis Aantal patiënten NL (2008): 9.000-10.000 Medische informatie: Chlamydia (SOA/AIDS Nederland)

Chlamydia staat op nummer 1 in de SOA top 7. De chlamydiabacterie kan een hoop voedingsstoffen niet zelf maken en is voor voorplanting en groei volledig afhankelijk van zijn gastheer. Daarmee heeft deze bacterie veel weg van een virus. Eind 1998 publiceerden Amerikaanse wetenschappers het genoom van Chlamydia trachomatis in vakblad Science. Sindsdien weten we, onder andere, dat de bacterie genetisch materiaal van ons heeft gestolen. Die informatie gebruikt hij om benodigde voedingsstoffen af te tappen.

Met de kennis over het genoom kwam ook de ontwikkeling van een beschermend vaccin dichterbij. Plasmiden, antistoffen, nanodeeltjes… alles wordt op dit moment in de strijd gegooid om de bacterie tegen te werken. Toch is er nog steeds geen goed werkende chlamydiaprik. Dit komt doordat de moleculen waar het vaccin zich tegen moet richten erg ingewikkeld in elkaar zitten. Tijdens de zoektocht naar hét medicijn voor mensen, stuitten wetenschappers op een tactiek die goed lijkt te werken bij koala’s (zie kader).

Chlamydiavaccin voor koala’s Zo’n 25 tot 50 procent van alle koala’s die in Australië in opvangcentra binnenkomen, is besmet met chlamydia. Veel dieren zijn daardoor onvruchtbaar en dat is een gevaar voor het voortbestaan van de soort. Op dit moment wordt een vaccin tegen de ziekte getest bij gezonde koala’s. Als dat goed gaat, zijn de zieke dieren binnenkort aan de beurt.

Erik Veland, Wikimedia Commons

Meer over bacteriële SOA

SOA-patiënten sturen kaartjes (Kennislinkartikel) Bacteriën en antibiotica-resistentie (Kennislinkartikel van Natuurwetenschap en Techniek)

Genitale wratten

European Laryngolocical Society (ELSOC)

Virus: Humaan Papillomavirus (HPV) Aantal patiënten NL (2008): niet bekend Medische informatie: Genitale wratten (SOA/AIDS Nederland)

Genitale wratten worden veroorzaakt door infectie met HPV, het Humaan Papilloma Virus. Er bestaan ruim honderd, verschillend genummerde, typen van HPV. HPV 6 en HPV 11 zijn samen verantwoordelijk voor 90 procent van de gevallen van genitale wratten. Daarnaast dwalen er ook virustypen rond die baarmoederhalskanker (zie kader) of wratten op andere lichaamsdelen tot gevolg hebben.

HPV heeft een unieke levenscyclus. Het virus verstopt zich in huidcellen en houdt zich vervolgens heel stil om het afweersysteem te ontwijken. HPV kan niet alle type huidcellen infecteren, maar alleen de jonge exemplaren. Hierin schuilt juist het gevaar. Zodra een geïnfecteerde jonge huidcel volwassen wordt, slaat het virus zijn slag. Hij beschermt zijn DNA met een stevige eiwitmantel en produceert aan de lopende band nieuwe virusdeeltjes. Deze verspreiden zich en infecteren daarbij nieuwe huidcellen.

HPV en baarmoederhalskanker Virustypen HPV 16 en HPV 18 veroorzaken baarmoederhalskanker. Dit werd in de jaren tachtig ontdekt door de Duitse wetenschapper Harald zur Hausen (foto). Hij ontving hiervoor in 2008 de Nobelprijs voor de Geneeskunde. Inmiddels is er een vaccin tegen HPV en is in verschillende landen, waaronder Nederland, een vaccinatieprogramma gestart.

Prolineserver, Wikimedia Commons

Meer over HPV en kanker

Nobelprijs geneeskunde 2008 (Kennislinkartikel) Zin en onzin (Kennislinkartikel van Cicero)

Gonorroe (druiper)

Dr. M.S. Ferguson (CDC)

Bacterie: Neisseria gonorrhea Aantal patiënten NL (2008): 2.000 Medische informatie: Gonorroe (SOA/AIDS Nederland)

Jarenlang was niet precies bekend hoe de gonorroebacterie menselijke cellen infecteert. In 2000 helderden biomedici dit mysterie op met een publicatie in vakblad Nature. De bacterie bezit speciale structuren (pili) waarmee hij over een menselijke cel kan ‘kruipen’. Zo brengt de bacterie zichzelf in positie en tegelijkertijd sturen de pili signalen door naar de menselijke cel om de invasie te bevorderen. Ze verhinderen op die manier, onder andere, dat een geïnfecteerde cel zichzelf dood laat gaan. Zonder zijn pili staat een gonorroebacterie eigenlijk machteloos. Dat geeft ons weer mogelijkheden om een effectieve behandeling te ontwikkelen. En dat is hard nodig ook. Wereldwijd worden er steeds meer gonorroebacteriën gevonden die resistent zijn tegen bestaande antibiotica.

Blinde kinderen De gonorroebacterie beperkt zijn leefgebied niet tot de geslachtsorganen. Tijdens de geboorte kan een geïnfecteerde moeder de ziekte overdragen naar haar zoon of dochter, waardoor deze blind wordt. Om dit te voorkomen werd vroeger standaard zilvernitraat in de oogjes van pasgeborenen gedruppeld. Toen bleek dat de ogen door dit middeltje ook beschadigingen konden oplopen, werd de behandeling geschrapt.

Meer over bacteriële SOA

SOA-patiënten sturen kaartjes (Kennislinkartikel) Bacteriën en antibiotica-resistentie (Kennislinkartikel van Natuurwetenschap en Techniek)

Hepatitis B

hepatitissymptomsguide

Virus: Hepatitis B Aantal patiënten NL (2008): niet bekend Medische informatie: Hepatitis B (SOA/AIDS Nederland)

Het hepatitis B virus infecteert menselijke levercellen en nestelt zich daar om te vermenigvuldigen. Hierop komt ons afweersysteem onherroepelijk in actie. Twee verschillende typen T-cellen (effectorcellen en regulerende cellen) gaan heel secuur te werk om de indringer op te ruimen en het onbeschadigde weefsel intact te laten. De effectorcellen zijn de harde vechters, terwijl de regulerende cellen hun collega’s juist in bedwang proberen te houden. Variatie in de activiteit van de T-cellen bepaalt of een hepatitis B infectie acuut of chronisch is. Bij een acute infectie zijn de effectorcellen heel actief en wordt het virus opgeruimd. Bij de chronische vorm voorkomen de regulerende cellen dat de effectorcellen hun werk kunnen doen. Het virus blijft dan constant in de lever aanwezig.

Erfenis van de apen Het hepatitis B virus is waarschijnlijk miljoenen jaren geleden van aap op mens overgegaan. Wetenschappers vonden het virus in 2000 bij verschillende wilde chimpansees en orang-oetans. Genetisch schelen het apenvirus en het menselijke virus maar elf procent met elkaar. Dit is vreemd, omdat hepatitis normaal gesproken erg snel muteert. Na miljoenen jaren zouden de verschillen veel groter moeten zijn. Toch is hier ook een verklaring voor. Het virus muteerde in het begin snel, tot het punt dat veranderingen niet meer noodzakelijk waren om te overleven.

Aaron Logan, Wikimedia Commons

Meer over hepatitis B

Virus verneveld (Kennislinkartikel van Universiteit Utrecht) De adoptie van een virus (Kennislinkartikel van AMC Magazine) Nederlander te vaak onbeschermd op reis (Kennislinkartikel)

Genitale herpes

F. A. Murphy (University of Texas)

Virus: Herpes simplex Aantal patiënten NL (2008): niet bekend Medische informatie: Herpes genitalis (SOA/AIDS Nederland)

Herpes houdt van verhuizen. Het virus komt ons lichaam binnen via de huid en hopt vervolgens langs tussenliggende cellen naar het centrale zenuwstelsel. Wetenschappers konden lang niet begrijpen hoe herpes zoveel verschillende cellen moeiteloos kan infecteren. Het virus blijkt zich specifiek te richten op de B5 receptor. De functie van deze receptor is nog onbekend, maar het is wel zeker dat bijna iedere menselijke cel B5 bezit. Herpes maakt hier handig gebruik van.

Eenmaal in een zenuwcel is het herpesvirus inactief en ongrijpbaar voor ons afweersysteem. Herpes vermenigvuldigt zichzelf op dat moment niet, maar produceert alleen LAT RNA. Dit is een vreemd stukje genetisch materiaal dat erg onstabiel is en geen eiwitten maakt. Het virus gebruikt kleine blokjes van dit RNA enkel om zijn actieve stadium te onderdrukken. De balans slaat om als herpes meer RNA produceert dan het kan onderdrukken. Op dat moment gaat het virus weer actief delen en verspreiden.

Oeps: Afbeelding met id 15241 niet gevonden.

Meer over herpes

VU kraakt mechanische structuur herpesvirus (Kennislinkartikel)

HIV/Aids

Carl Henderson (NIH),Wikimedia Commons

Virus: Human Immunodeficiency Virus (HIV) Aantal patiënten NL (2008): 400 Medische informatie: HIV-infectie (SOA/AIDS Nederland)

HIV, oftewel het Humaan Immunodeficiëntie Virus, legt het afweersysteem lam. Het virus neemt geen genoegen met huidcellen of zenuwcellen, maar infecteert direct de T-cellen die ons tegen ziekteverwekkers moeten beschermen. HIV propt zijn DNA tussen dat van de gastheer en zorgt er op die manier voor dat zijn genetisch materiaal gekopieerd wordt. Als de geïnfecteerde T-cel alle virale onderdelen heeft gemaakt, kan een pasgeboren virus ontsnappen en hetzelfde trucje uithalen met een nieuwe T-cel.

Individuele HIV-medicatie Er zijn een hoop verschillende medicijnen tegen HIV. Het is moeilijk om te voorspellen welk medicijn een patiënt op een bepaald moment nodig heeft, omdat het virus heel snel muteert. In 2009 ontwierpen Nederlandse onderzoekers een computermodel dat deze voorspelling een stuk makkelijker maakt. Het programma vergelijkt gegevens over de genetische samenstelling van het virus met informatie over de activiteit van het afweersysteem van de patiënt.

Dvortygirl, Wikimedia Commons

Meer over HIV

De oorsprong van Aids (Kennislinkartikel van NIBI) De levensloop van T-cellen (Kennislinkartikel van Bionieuws) HIV houdt van vakantie (Kennislinkartikel van Dit is Biotechnologie) Vatbaar voor Aids door foutje (Kennislinkartikel van Dit is Biotechnologie) Nieuwe HIV-infectieroute ontdekt (Kennislinkartikel) Zaadcel speelt hoofdrol bij verspreiding HIV (Kennislinkartikel) Ongevoelig HIV beukt tegen de dijken (Kennislinkartikel van AMC Magazine) ‘Super-AIDS’ steekt de kop op (Kennislinkartikel)

Behandeling van HIV

Bestrijding HIV kan effectiever (Kennislinkartikel van Universiteit Leiden) Mogelijkheden voor therapie tegen HIV (Kennislinkartikel) Uitgeputte afweercellen opgepept (Kennislinkartikel) Gen levert antistoffen tegen HIV (Kennislinkartikel) Verspreiding HIV mogelijk te voorkomen (Kennislinkartikel) Haar voorspelt werking HIV-remmer (Kennislinkartikel) Slim, maar niet ongrijpbaar (Kennislinkartikel van Bionieuws) HIV-vaccin blijft ongrijpbaar (Kennislinkartikel van Bionieuws) Multivitaminen zetten rem op HIV (Kennislinkartikel) Koemelk tegen Aids (Kennislinkartikel van Wereldomroep)

HIV wereldwijd

Besmet: 33 miljoen (Kennislinkartikel) Sparen en seks in een wereld met Aids (Kennislinkartikel) HIV Positieve moslims (Kennislinkartikel van ZemZem) Grote mannen bepalen Aids-beleid in Oeganda (Kennislinkartikel)

Syfilis

Dr. Edwin P. Ewing (CDC)

Bacterie: Treponema pallidum Aantal patiënten NL (2008): 600-700 Medische informatie: Syfilis (SOA/AIDS Nederland)

Het is erg moeilijk om de syfilisbacterie in een laboratorium te kweken. Toen zijn genoom halverwege 1998 in vakblad Science verscheen, werd gelijk duidelijk waarom. De bacterie is extreem klein en bevat maar één miljoen basenparen. Ter vergelijking: het genoom van een mens bestaat uit ongeveer drie miljard basen. Het kleine formaat van de bacterie is de reden dat hij ons te slim af is. Op zijn celwand zitten nauwelijks eiwitten. Dat maakt het heel moeilijk om een medicijn te ontwikkelen dat zich specifiek op syfilis richt.

Het nut van de spiraalvorm De syfilisbacterie heeft een karakteristieke spiraalvorm. Dit ziet er niet alleen heel apart uit, maar is ook zeer nuttig voor de bacterie. Door de spiraalvorm kan hij zich bewegen als een kurkentrekker en zich op die manier een weg door het lichaam van zijn slachtoffer banen.

Dr. David Cox (CDC)

Meer over bacteriële SOA

SOA-patiënten sturen kaartjes (Kennislinkartikel) Bacteriën en antibiotica-resistentie (Kennislinkartikel van Natuurwetenschap en Techniek)