De politieke islam

De verkiezing van de Palestijnse Hamasbeweging, de conflicten in Libanon, de radicalisering van Nederlandse moslimjongeren: de kranten staan er vol van. De politieke islam is een hot topic. Maar wat is het islamisme nou precies? In ieder geval is het islamisme níet hetzelfde als de islam. ‘Islamistisch’ of ‘islamitisch’: het scheelt maar één letter, maar die ene letter maakt heel wat uit. Ben je islamitisch, dan geloof je gewoon in Allah. Maar ben je islamistisch, dan ben je aanhanger van een politieke stroming. Het islamisme kan worden gezien als een politieke ideologie (net zoals bijvoorbeeld communisme of liberalisme) waarin gestreefd wordt naar een op de islam gebaseerde sociale en politieke orde. Hoe die islamitische staat er precies uit moet zien, daar zijn islamisten het niet over eens. Er zijn namelijk grote verschillen tussen islamitische politieke bewegingen en in de manier waarop zij de islam en de sharia (de islamitische wetgeving) interpreteren.

• Moderne politieke islam (Kennislinkartikel)

In dit dossier lees je onder andere over radicale en gematigde islamisten, over de sharia en de scheiding tussen religie en politiek. Gaan democratie en islamisme samen? En hoe wordt er in de Arabische wereld over het Westen gedacht? Ook kun je lezen over de politieke islam in Nederland en het post-islamisme.

Radicaal islamisme

Veel mensen denken bij de politieke islam aan Al-Qaida, de Taliban en zelfmoordaanslagen. Dit zijn extreme vormen van de politieke islam. Radicale islamistische bewegingen willen via een revolutie een islamitische staat vestigen. Sommige bewegingen schuwen geen geweld om dit doel te bereiken. Er zijn zoveel verschillende termen voor deze bewegingen dat het je af en toe kan duizelen. Is Al-Qaida nu fundamentalistisch, extremistisch, salafistisch, jihadistisch of allemaal? Lees het in de volgende artikelen.

• Salafisme (Kennislinkartikel)
• Vervreemding en natte zusters (Kennislinkartikel uit ZemZem)
• Salafisme, het nieuwe buzz-woord (Martijn de Koning)
• Al-Qaida vijf jaar na 9/11: vulkaan of veenbrand? (Internationale Spectator, pdf)

Orthodox maar geweldloos

Je hebt ook islamistische bewegingen die ooit wel een islamitische staat willen, maar die deze niet met een revolutie willen afdwingen. Deze bewegingen kunnen orthodoxe en strenge opvattingen hebben over hoe je als moslim moet leven (bijvoorbeeld met betrekking tot kleding), maar zweren geweld af. Jihad betekent bijvoorbeeld voor velen ook de persoonlijke inspanning een goede moslim te zijn. Marloes Janson laat dit zien aan de hand van het verhaal van Lamin, een jongen die zich tot de Tabligh Jama’at in Gambia bekeerde.

• In de voetsporen van de profeet (Kennislinkartikel)

Islamisme als democratische beweging

Veel mensen denken dat islamisme, democratie en mensenrechten niet samengaan. Maar er zijn islamitische politieke bewegingen die de idealen van mensenrechten en de democratische rechtsstaat onderschrijven. De Arabische Europese Liga (AEL) is een voorbeeld van eigen bodem. Ook in de hedendaagse moslimwereld zijn islamistische bewegingen die op democratische wijze hun idealen proberen te verwezenlijken. Dat blijkt uit een in april 2006 verschenen onderzoek van de Wetenschappelijke Raad voor Regeringsbeleid.

• Dossier Arabische Europese Liga (Forum)
• We leven in een semi-gemobiliseerd land (Kennislinkartikel uit TSS)

Scheiding tussen religie en politiek

De meeste islamisten streven naar een islamitische staat – een staat waarin wordt geleefd volgens de regels van de islam. Volgens antropoloog Ahmad ligt de oorsprong van het islamistische denken niet in de islam als godsdienst, maar in de groeiende macht en invloed van de staat in de vroege twintigste eeuw.

• Scheiding tussen moskee en staat (Kennislinkartikel)

Sharia

De sharia, het islamitische religieuze recht, is één van de belangrijkste bouwstenen van een islamitische staat. De sharia is volgens de islam alomvattend en van god gegeven. De mens kan de wet niet veranderen, alleen interpreteren. Maar elke staat in de islamitische wereld heeft ook een nationaal recht. Dit heeft geleid tot veel verschillende rechtsstelsels en rechtspraktijken binnen de islamitische wereld. Eén sharia bestaat dan ook niet.

• Sharia en nationaal recht (Kennislinkartikel uit de Nieuwsbrief Universiteit Leiden)
• WRR-rapport Sharia en nationaal recht (2006)

Eigen geschiedenis, eigen vijanden

Islamisten heb je in alle soorten en maten. Elke islamistische beweging heeft zijn eigen geschiedenis, motieven en vijanden. In Egypte strijden islamisten tegen een autoritair seculier regime. In Indonesië bevechten moslims en christenen elkaar. De Libanese Hezbollah beweging vecht zowel tegen Israël als tegen andere Libanese partijen. In India wordt het islamisme steeds softer terwijl de Indonesische islam steeds fundamentalistischer lijkt te worden. Wie dacht dat alle islamisten met hun neus dezelfde kant opstonden, heeft het mis.

• Moebarak is goud waard over democratie in Egypte (Kennislinkartikel)
• Religieus conflict in Indonesië (Kennislinkartikel)
• Hezbollah sterker uit de strijd? (Kennislinkartikel)
• Van Haram naar Halal: over islamisme in India
• Arabisering van de Indonesische Islam? (Van Bruinessen, Zemzem)

Beeldvorming: het westen en de islam

Tien jaar geleden publiceerde Samuel Huntington zijn ophefmakende boek ‘The Clash of Civilizations’ waarin hij een quasi-apocalyptische botsing tussen de diverse beschavingen in de wereld voorspelde. Vooral de westerse en de islamitische beschaving zouden tegenover elkaar komen te staan. Huntington sluit hiermee aan bij westerlingen die de islam als bedreiging en vijand zien. Maar hoe wordt er eigenlijk in de islamitische wereld over het Westen gedacht?

• Huntingtons artikel: ‘Clash of civilizations?’ (Foreign Affairs, Engels)
• Beschavingen botsen niet (Kennislinkartikel uit De Humanist)
• ‘Beeldvorming over het Westen in Egypte’ (Kennislinkartikel)

Islamisme in Nederland

In Nederland is de aandacht voor radicaal islamisme de laatste jaren gegroeid, vooral na het ontstaan van de Hofstadgroep en de moord op Theo van Gogh. De AIVD was in 1998 nog ‘niet bevreesd’ voor een groeiende aanhang van radicaal-islamitische groepen in Nederland. Maar recent onderzoek van de Universiteit van Amsterdam toonde aan dat ongeveer 2 % van de Amsterdamse moslimjongeren ontvankelijk is voor radicalisering. Uit Clingendael onderzoek blijkt dat Europese jihadi’s niet zozeer een islamitische staat willen vestigen maar vooral op zoek zijn naar een identiteit.

• De politieke islam in Nederland (AIVD rapport)
• De hofstadgroep (Kennislinkartikel)
• Radicalisering breed aanpakken (Kennislinkartikel)
• De Europese jihadist bestaat niet (Kennislinkartikel van Radio Nederland Wereldomroep)
• Moderne islam verdient steun (Wereldomroep)

Post-islamisten

De toekomst van de politieke islam hoeft niet uit radicalisering te bestaan. Socioloog Bayat ziet een nieuw soort islamisme ontstaan: het post-islamisme. Post-islamisten zijn niet helemaal seculier of liberaal, maar ook niet orthodox islamitisch. ‘Het post-islamisme wordt gekenmerkt door openheid, tolerantie en flexibiliteit. Post-islamisten zijn gelovig en vinden dat religie een belangrijke plaats inneemt in het openbare en privé-leven van moslims, maar laten tegelijkertijd ruimte voor mensen met een afwijkende mening,’ aldus Bayat. Denkers als Farish Noor en Tariq Ramadan hebben zo’n post-islamistische visie.

• ‘Een tolerante politieke islam’: interview met Asef Bayat (Kennislinkartikel)
• ‘Islam zonder grenzen’: over Farish Noor (Wereldomroep)
• ‘Moslim en burgerschap gaan samen’: over Tariq Ramadan

Meer weten?

• Literatuur over salafisme en terrorisme (bibliotheek.nl)
• Meer over hedendaagse moslimdenkers (Wereldomroep)
• Het International Institute for the Study of Islam in the Modern World (ISIM)
• Ideeën voor een werkstuk over de islam (RUG)
• Ideeën voor een werkstuk over de islam (Kennisnet)
• Dossier ‘De islam ontsluierd’ (De Standaard)