Er zijn van die onderwerpen waarvan het bespreken vaak tot wederzijds onbegrip of zelfs ruzie kan leiden, maar aan de andere kant ook in broederschap kan resulteren. Godsdienst is er één. Politiek een ander. En tegenwoordig kunnen we klimaatverandering aan dat lijstje toevoegen.
Klimaatgevoeligheid
Vaak gaat het in publieke discussies over de vraag of de mens het klimaat überhaupt kan beïnvloeden. Die discussie is in de wetenschap echter al lange tijd geleden beslecht. De gerelateerde vraag in welke mate de mens het klimaat beïnvloedt is daarentegen één van de grote wetenschappelijke uitdagingen van deze tijd. De wetenschappelijke maat hiervoor is ‘klimaatgevoeligheid’. Deze wordt uitgedrukt in het aantal graden dat de gemiddelde wereldwijde temperatuur stijgt bij een verdubbeling van de concentratie van het broeikasgas kooldioxide (CO2).
Er zijn grofweg twee kampen die elkaar bestrijden op het punt van klimaatgevoeligheid. Allereerst de ‘mainstream wetenschap’ die uitgaat van ongeveer 3 graden opwarming per verdubbeling van de hoeveelheid CO2 in de lucht. Daartegenover staan de ‘klimaatsceptici’ die uitgaan van 1 tot 2 graden. Voor beide waardes bestaan trouwens valide argumenten, de tijd dat klimaatsceptici in de hoek werden gezet als platte-aarde denkers is voorbij. Uiteraard tref je nog altijd mensen die zeggen dat CO2 helemaal geen effect heeft, maar ik hoor ook vaak genoeg dat we er over 50 jaar niet meer zouden zijn vanwege klimaatverandering. Blijkbaar hebben sommigen de neiging om extreme standpunten in te nemen die niet door de wetenschap gestaafd worden
Effecten
De reden dat er veel onderzoek naar klimaatverandering wordt gedaan is uiteraard vanwege de negatieve effecten voor maatschappij en natuur. Denk bijvoorbeeld aan zeespiegelstijging, oceaanverzuring, en de toename van het aantal hittegolven.
Ikzelf denk dat veranderingen in grootschalige luchtcirculaties die mede het dagelijks weer op aarde bepalen wel eens het belangrijkste negatieve aspect kunnen worden. Dit vooral omdat de regio’s waar veel van ons eten verbouwd wordt in de toekomst met grotere droogtes te kampen kunnen krijgen.
Aan de andere kant groeien planten en dus ook onze granen, groente en fruit in het algemeen beter bij een verhoogde CO2-concentratie. Met andere woorden, een verhoogde CO2-concentratie is niet alleen maar slecht nieuws. Als je heel nuchter kijkt dan kan je stellen dat bij een lage klimaatgevoeligheid de negatieve aspecten van extra CO2 minder belangrijk zijn dan de positieve. Echter, dit is alleen maar zo bij een lichte temperatuurstijging.
China
Maar het toekomstig klimaat – en hier komt de crux van het verhaal – is natuurlijk niet alleen maar afhankelijk van de gevoeligheid van het klimaat voor CO2. De absolute hoeveelheid CO2 die de lucht ingaat is een tweede factor die moet worden meegenomen om het uiteindelijke effect te bepalen! Deze uitstoot word vooral veroorzaakt door de verbranding van fossiele brandstoffen zoals olie, kolen en gas. En juist hierin zijn de laatste jaren interessante ontwikkelingen gaande.
Eigenlijk groeide de mondiale CO2-uitstoot in de 20e eeuw ieder jaar een procentje omdat we met z’n allen rijker werden. De laatste 10 jaar gaat het echter een stuk sneller, onder andere door de economische groei in China. In 2006 passeerde China de Verenigde Staten als grootste uitstoter van CO2, en afgelopen jaar zaten ze er al ongeveer 70% boven. Als dat geen indruk maakt: de groei van de Chinese uitstoot in 5 maanden is gelijk aan de totale uitstoot in Nederland in een jaar.
Dit heeft een belangrijk gevolg voor de discussie over klimaatverandering. Want als de huidige groei in CO2-uitstoot doorgaat dan kom je zelfs met een ‘klimaatsceptische’ klimaatgevoeligheid over 80-90 jaar uit op een opwarming van ver boven de doelstelling van 2 graden. Dit is omdat we tegen die tijd veel meer dan een verdubbeling van CO2 zullen hebben veroorzaakt. Nu is 2 graden opwarming als grenswaarde voor wat we aankunnen uiteraard enigszins arbitrair: het betekent niet dat 1.9 graden veilig is en 2.1 graden leidt tot hel en verdoemenis. Maar bijna iedereen is het er wel over eens dat in die situatie de positieve aspecten het verliezen van de negatieve aspecten.
Geopolitiek
Klimaatverandering als onderwerp in de kroeg en als splijtzwam tussen mensen met verschillende wereldbeelden wordt daarmee volgens mij minder interessant. Immers, het argument van lage klimaatgevoeligheid is niet meer voldoende voor de ‘het zal wel meevallen’ insteek.
Wat wél steeds interessanter wordt is de geopolitiek die met klimaatverandering samenhangt. Bedenk bijvoorbeeld dat klimaatverandering meer en meer door zich ontwikkelende economieën wordt bepaald. Het is in mijn ogen dan ook niet verrassend dat bijvoorbeeld de Amerikaanse president Obama klimaatverandering duidelijker op de agenda zet, wellicht mede omdat het voor de VS nu ook economisch makkelijker wordt iets te doen, vanwege de snelle groei van het gebruik van relatief schoon schaliegas.
En blijft de klimaatwetenschap nog interessant? Jazeker! Al was het maar omdat we met de jaren steeds langere en betere tijdreeksen krijgen. Hopelijk zullen die helpen om de onzekerheid in klimaatvoorspellingen te verkleinen.
Guido van der Werf is als klimaatwetenschapper verbonden aan de faculteit der Aard- en Levenswetenschappen van de Vrije Universiteit Amsterdam.