De Mekongdelta in Vietnam verdrinkt. Dit komt niet alleen door de zeespiegelstijging, maar vooral ook door de bodemdaling in het gebied. Nederlandse wetenschappers schieten te hulp.

De Mekongdelta in Vietnam, de derde grootste delta van de wereld, is aan het verdrinken. Dit komt niet alleen door de zeespiegelstijging, maar vooral ook door de bodemdaling in het gebied. Nederlandse wetenschappers schieten te hulp.

31 maart 2016

Dit artikel is geschreven in het kader van een workshop populair-wetenschappelijk schrijven, verzorgd door Kennislink-redacteur Marloes van Amerom, bij de Masteropleiding Geocommunicatie van de UU.

Per jaar daalt de bodem van de Mekongdelta met 1 tot 4,7 centimeter. Op het eerste gezicht lijkt dat niet veel. Maar als we niets doen, ligt de delta halverwege deze eeuw bijna een meter lager. Bedenk daarbij dat de delta slechts één tot twee meter boven zeeniveau ligt, en met een simpel rekensommetje wordt duidelijk dat er snel maatregelen moeten komen.

De delta is dichtbevolkt met ongeveer 20 miljoen inwoners en een bevolkingsdichtheid van 364 mensen per vierkante kilometer. Ter vergelijking: in Nederland wonen 409 mensen per vierkante kilometer. De meeste bewoners van de Mekongdelta verdienen hun geld in de rijstlandbouw of visserij.

Bodemdaling zal niet alleen voor schade zorgen aan infrastructuur, maar ook de kans op overstromingen vergroten. Daarnaast zal zout zeewater in zoet grond- en oppervlaktewater terecht komen. Bewoners van de delta lopen hierdoor gevaar.

Nederlandse wetenschappers gaan de Vietnamezen helpen de bodemdaling te bestrijden. Zij hebben ervaring, want ook Nederland zakt naar beneden. Het eerste doel van het onderzoek is de oorzaken van de bodemdaling te achterhalen.

Absolute bodemdaling

De daling van de Mekongdelta is enerzijds een natuurlijk proces. Het aardoppervlak is beweeglijk en kent dalende en stijgende gebieden. Zo gaan ook West- en Noord-Nederland omlaag, omdat ons land op de rand van het dalende Noordzeebekken ligt.

En Nederland?

Nederland zakt een stuk minder snel weg dan de Mekongdelta. Maar ook wij hebben gebieden waar de bodem nu 2 meter onder zeeniveau ligt en die 1,5 centimeter per jaar dalen. Doordat het binnenland omlaag zakt, is ons land een grote badkuip geworden. Wij hebben daarbij wel een stevige kustverdediging en langs de kust wordt nauwelijks grondwater onttrokken.

Toch vormt bodemdaling voor veel steden en gebieden met een slappe bodem een probleem. De kans op overstromingen neemt toe, maar de schade bij overstromingen ook. Bodemdaling zorgt nu al voor veel schade aan infrastructuur, zoals huizen, spoorwegen of waterleidingen. Deze schade kan tot 2050 oplopen naar €25 miljard.

In de toekomst zal wateroverlast in Nederland steeds vaker voorkomen. Gelukkig weten Nederlandse onderzoekers precies hoe onze ondergrond in elkaar zit en wat er speelt. Dat is een belangrijke stap in het zoeken naar oplossingen.

In de provincie Groningen zit aardgas in de grond. Als gevolg van de winning van het gas treedt in de regio bodemdaling op. Dit gaat soms gepaard met lichte aardbevingen. Afgelopen jaren is er veel weerstand geweest vanuit de bewoners. Zij willen dat het oppompen van gas stopt. — In de provincie Groningen zit aardgas in de grond. Als gevolg van de winning van het gas treedt bodemdaling op, die soms gepaard gaat met lichte aardbevingen.
Peter Welleman, via Wikimedia Commons, CC BY-SA 3.0

Maar de Mekongdelta zakt voornamelijk ook door toedoen van de mens. Het oppompen van grondwater lijkt tot nu toe de belangrijkste oorzaak. Grondwater wordt gebruikt als drinkwater of voor landbouw en industrie. Vergelijk de bodem met een spons. Grondwater zit in kleine holtes in bodemlagen. Als je dit water onttrekt uit de bodem, kan dat ervoor zorgen dat een bepaalde laag inzakt, met bodemdaling tot gevolg.

Ook andere processen kunnen echter een rol spelen: De bodem kan dalen door onttrekking van olie en gas (denk aan Groningen), door het gewicht van infrastructuur en gebouwen, en door degradatie van veen door een dalende grondwaterstand, zoals in Nederland in het westelijk veengebied. Of deze oorzaken, naast het oppompen van grondwater, ook een rol spelen in de Mekongdelta is onderwerp van het onderzoek.

Andere boosdoeners

Alsof bodemdaling alleen nog niet ernstig genoeg is, heeft de delta ook nog te kampen met andere problemen. Zo stijgt de zeespiegel in de Mekongdelta maar liefst 3 millimeter per jaar. De som van deze zeespiegelstijging en de bodemdaling noemen we relatieve zeespiegelstijging. Nederland heeft hier ook mee te maken, maar in Zuidoost-Azië stijgt de zeespiegel sneller dan bij ons.

En dan zijn er de dammen en dijken, die het effect van bodemdaling versterken. Rivieren vervoeren sediment, bijvoorbeeld klei, zand of steentjes. Als een rivier langzamer gaat stromen, wordt sediment op het land neergelegd en zorgt dan voor ophoging van de delta. Doordat je een rivier afdamt, houd je het sediment in de bovenstroom tegen. Daardoor wordt de delta kleiner, zoals bijvoorbeeld is gebleken bij de Mississippi-delta: De vele dammen in de Mississippi-rivier hebben al tot een sedimentafname van 50 procent geleid.

Ook door bedijking langs riviertakken kan het sediment niet meer op een natuurlijke wijze achter de dijken terecht komen. Het stroomt direct door naar zee. Dit terwijl dat sediment juist de bodemdaling kan compenseren. In de Mekongdelta komt bedijking net goed op gang: Het is een snel ontwikkelend gebied en als overheid wil je bewoners beschermen tegen overstromingen.

Hulptroepen

Fysisch geografen Philip Minderhoud (Universiteit Utrecht en Deltares) en Esther Stouthamer (Universiteit Utrecht), werken in het zogeheten _Rise and Fall_-project samen met Vietnamese wetenschappers aan oplossingen voor de problemen. “Op dit moment zijn we alle verschillende oorzaken van bodemdaling in de Mekongdelta aan het uiteenrafelen”, vertelt Stouthamer. Minderhoud is net terug uit Vietnam. “We hebben daar een apparaat geïnstalleerd in de ondergrond”, vertelt hij. Het apparaat meet gedetailleerd en op verschillende dieptes de verticale beweging van de bodem. “Daarmee kunnen we achterhalen wat de achterliggende oorzaken zijn voor de daling die we aan het oppervlak hebben.”

Rijstvelden in de Mekong delta in Vietnam. Een uitzicht op de vele rijstvelden die de delta rijk is. Voor het rijp worden van de rijst, is het belangrijk dat de velden onder water staan. Overstromingen zijn dus niet overal een probleem, want rijst kan daar tegen. Toch zijn ongecontroleerde overstromingen ook niet altijd wenselijk. — Rijstvelden in de Mekongdelta in Vietnam. Voor het rijp worden van de rijst is het belangrijk dat de velden onder water staan. Toch zijn ongecontroleerde overstromingen niet wenselijk.
Mc Kay Savage, via Wikimedia Commons, CC BY 2.0

Als blijkt dat grondwateronttrekking inderdaad de hoofdoorzaak is, dan moeten daar maatregelen voor genomen worden. “Minder water onttrekken is dan een oplossing”, zegt Stouthamer, “of water winnen op andere plekken, waar de bodem minder gevoelig is voor bodemdaling.” Helemaal stoppen met onttrekking kan ook, al is dat wel heel drastisch. Dat het werkt bleek in Tokio, waar de onttrekking werd stilgelegd omdat de stad tussen 1900 en 1975 met vier meter gezakt was. Nu haalt men het water uit een stuwmeer en is de bodemdaling gestopt.

Water terugpompen in de bodem kan een andere maatregel zijn. Dit kan wel alleen wanneer je ergens schoon water tot je beschikking hebt, of als je het water na gebruik zuivert. De methode is nog in ontwikkeling, maar wordt al uitgevoerd in Shanghai en Bangkok. Het gebruik van lichtere bouwmaterialen kan ook een mogelijkheid zijn. Hierdoor wordt de ondergrond minder zwaar belast. “Maar de meest essentiële verandering die nodig is, is misschien wel bewustwording”, zegt Minderhoud. “De bevolking heeft, doordat je bodemdaling niet zomaar ziet, die bewustwording nog niet. Ze zijn wel bang voor zeespiegelstijging door klimaatverandering. Maar zeespiegelstijging is het grote probleem niet, als je dit vergelijkt met de bodemdaling per jaar.”

Al met al zien de onderzoekers het niet al te somber in. Als er op tijd maatregelen worden genomen, is het voor de Mekongdelta nog niet te laat. Met de juiste oplossingen zal de delta zeker overleven. Het hoeft dus geen Atlantis van de 21^e eeuw te worden.

Reageer