Terwijl Nederlandse voetballiefhebbers met smacht wachten op de naam van onze nieuwe bondscoach, is in het West-Afrikaanse Ghana deze week de Afrika Cup begonnen. Eens in de twee jaar strijden 16 nationale teams om de felbegeerde beker.

Arnold Pannenborg doet vanuit Ghana op zijn weblog verslag van de om zich heen grijpende Afrikaanse voetbalkoorts. Eerder deze maand verscheen zijn onderzoek How to win a footballmatch in Cameroon bij het Afrika Studiecentrum. De voetballende antropoloog deed onderzoek naar het wel en wee van twee voetbalclubs in Buea, Kameroen.

Scheidsrechters worden er omgekocht, de voorzitter bemoeit zich met de opstelling en jaloerse spelers beheksen elkaar. Spirituele adviseurs (of toverdokters) spelen in de Kameroense voetbalwereld een belangrijke rol. ‘Er is geen voetbalwedstrijd in Kameroen waar de wedstrijd niet wordt ’voorbereid’ door een toverdokter,’ aldus Pannenborg. Toverdokters hebben dan ook veel invloed, soms meer dan de coach. En ze verdienen daar ook naar – één wedstrijd kan een toverdokter zo’n 300 euro opleveren. Magie is big business.

Ook tijdens de Afrika Cup wordt volgens Pannenborg fanatiek betoverd, behekst en bezweerd. Bijvoorbeeld tijdens de Cup in 2002: ‘Ongeveer 90 minuten voor de wedstrijd tussen Kameroen en het gastland Mali, raakte de Kameroense keeperstrainer Thomas Nkono betrokken bij een gevecht met de politie. Een aantal politiemannen sleepte hem van het veld, sloeg hem in elkaar en in de handboeien,’ schrijft Pannenborg. Nkono werd gearresteerd en werd de rest van het toernooi naar de tribune verbannen.

‘Het bleek dat de politie Nkono iets op het voetbalveld had zien gooien. Ze dachten dat het ging om een tovermiddel of magische amulet die de uitslag van de wedstrijd zou kunnen beïnvloeden. Eén politieman rende zelfs terug het veld op om een verdacht object van het gras te plukken.’ Uiteindelijk moest de Malinese president publiekelijk zijn excuses aanbieden voor de arrestatie van de keeperstrainer om de rel tussen Mali en Kameroen te sussen.

Nationale trots en globalisering

Voetbal is meer dan een spel. Tijdens de Afrika Cup wordt de nationale identiteit uitbundig gevierd. Ghanezen, Marokkanen en Ivorianen zijn trots op hun eigen land. Tegelijkertijd wordt tijdens het voetbaltoernooi ook zichtbaar hoe transnationaal deze wereld is. De meeste spelers in de Afrika Cup voetballen in het buitenland. Europese topclubs als Chelsea en FC Barcelona zagen hun sterspelers met lede ogen naar Ghana vertrekken. Zo kan het gebeuren dat deze maand de strijd om de Engelse kampioenstitel kan worden beslist door de afwezigheid van Afrikaanse spelers.

Legdrain en nieuw kolonialisme

Niet iedereen is blij met het feit dat Afrikaanse competities worden ‘leeggeroofd’ door rijke Europese clubs. ‘We verzetten ons tegen het nieuwe koloniseren. Eerst onze landen afpakken en nu onze spelers,’ zegt de voetbaljournalist Thomas Kwenaite in De Pers.

Grote Afrikaanse sterren die in het buitenland spelen, kunnen dan ook slachtoffer worden van jaloezie en haat. Achtergebleven voetballers die geen buitenlands contract in de wacht weten te slepen, proberen de sterren te beheksen zodat ze blessures zullen oplopen. Hetzelfde geldt volgens Pannenborg voor achtergebleven familieleden die vinden dat de sterren het thuisfront zijn vergeten.

Hopelijk beschermen Drogba, Essien, Kalou, Eto’o en andere voetbalsterren zich met talisman en amulet tegen deze jaloezie. Want ook de magie overschrijdt tegenwoordig alle grenzen.

Bekijk hier een sfeerverslag van de Africa Cup van lokaalmondiaal (Bron: YouTube)

Lees hier meer over Pannenborgs onderzoek:

• Hoe een zeemeermin keeper wordt (Kennislinkartikel)

Zie ook:

• Pannenborgs weblog over voetbal in Afrika en de Afrika Cup
• The road to 2010
• Homepage Africa Cup of Nations 2008
• Africa Cup (BBC Sport, Engels)
• Oranjegekte (Kennislinkartikel)
• Voodoo voetbal (De Pers)