Steeds minder Nederlanders spreken dialect. Met name dialecten in de Randstad verdwijnen in rap tempo. Ook in een dorpje als Egmond aan Zee, dat niet ver af ligt van het Randstadgebied, zijn geen jonge dialectsprekers meer te vinden. Het dialect leeft alleen nog onder de oudere bewoners. Dat heeft ook te maken met de vele toeristen die Egmond aan Zee ontvangt: daarmee spreken de bewoners natuurlijk geen dialect. Toch werd het opgemerkt door de Duitse student Sven Kohnen, die als kind regelmatig in de badplaats verbleef. Hij besloot er tijdens zijn studie Nederlands een onderzoek aan te wijden, dat uitmondde in een masterscriptie.
Strandhollands
Het Egmondse dialect, dat in de volksmond Derpers (afgeleid van het woord ‘terp’) genoemd wordt, wijkt af van de omringende dialecten. In dialectatlassen wordt het om die reden meestal als apart dialect aangeduid. Wel toont het veel overeenkomsten met andere dialecten aan de kust: Katwijk aan Zee, Scheveningen, Zandvoort en Noordwijk aan Zee. Die groep van dialecten wordt ook wel aangeduid als Kust- of Strandhollands.
Dat deze dialecten gelijkenissen vertonen, heeft te maken met hun geschiedenis. Van oudsher verdienden de bewoners hun brood in de visserij en hadden meer contacten over zee dan over land. Op den duur verschoof het accent in de meeste plaatsen van de visserij naar het toerisme. Egmond aan Zee is sinds 1936 geen vissersplaats meer en is nu een populaire badplaats.
Ontronding
Kenmerkend voor het Derpers is het verschijnsel van ontronding. Dat betekent dat klinkers waarbij de lippen gerond zijn, zoals de Hollandse eu (zeun en zeumer voor zoon en zomer_) en u (_butter voor boter en schuttel voor schotel) met ongeronde lippen worden uitgesproken. In Egmond aan Zee zegt men zeen, zemer, better en schettel.
Er zijn nog een paar andere opvallende kenmerken te noemen. Zo valt de h altijd weg aan het woordbegin: hart spreek je uit als art. Als de n gevolgd wordt door een d of een t, klinkt hij als ng: tand wordt bijvoorbeeld tangd. Ook smelten sommige woorden samen. Dat gebeurt bij het onzijdig lidwoord het als het volgende woord met een klinker begint: dus taltaar in plaats van het altaar; en wordt de uitdrukking ‘kijk eens hier’ tot één woord: kekiere. En de w wordt, net als in het Engels, met beide lippen gevormd.
Egmonds dialect
Luister hier naar een oude opname van het Derper dialect (bron: Meertens Instituut)
Dialectafstand
Kohnen deed onderzoek naar de uitspraak van dialectsprekers uit Egmond aan Zee. Hij gebruikte een speciale methode waarmee hij de afstand van het dialect ten opzichte van de standaardtaal kon berekenen, de zogenaamde fonetische afstand. Op die manier was hij in staat om in een getal uit te drukken hoever de dialectsprekers in hun uitspraak nog afstaan van een standaardtaalspreker. Hij vergeleek zes dialectsprekers van verschillende leeftijden met elkaar, om vervolgens het dialectverlies (het verschil tussen de oudste en de jongste generatie dialectsprekers) te bepalen. De oudste dialectspreker was 87, de jongste dialectspreker 34.
Vernederlands dialect
De uitspraak van de dialectsprekers werd in verschillende situaties getest. Er moest bijvoorbeeld een tekst worden voorgelezen in het Nederlands; een dialecttekst vertaald worden naar het Nederlands; er was een een-op-een gesprek met de onderzoeker en een gesprek tussen de dialectsprekers onderling zonder aanwezigheid van de onderzoeker. Tenslotte moest nog een tekst vertaald worden naar dialect. Op deze manier werden twee dingen onderzocht. Ten eerste in hoeverre er in het Nederlands van de sprekers nog dialectkenmerken te horen waren. Anderzijds hoe ‘vernederlands’ het dialect van de sprekers was.
Hollands accent
Uit de analyse van de eerste situatie, waarin teksten werden voorgelezen in het Standaardnederlands, blijkt dat de sprekers redelijk op één lijn zitten. Allemaal beheersen ze het Nederlands goed. Alleen de oudste spreker staat in zijn uitspraak wat verder af van het Standaardnederlands. Toch zijn er in de Nederlandse uitspraak ook nog dialectkenmerken te horen, vooral bij de ouderen. Die laten nog steeds vaak de h aan het begin van een woord weg of maken de w met beide lippen. En alle sprekers spreken de ij uit als een ai (main in plaats van mijn), maar dat is dan ook een kenmerk dat je in een groot deel van Noord-Holland hoort. Een typisch geval van een Hollands accent.
Laatste dialectsprekers
In de dialectbeheersing zijn er veel grotere verschillen tussen de sprekers. Bij het vertalen van een tekst naar het dialect, scoren de jongeren een stuk slechter dan de ouderen. Toch hebben zij nog wel een redelijke kennis van de uitspraak van het dialect. Maar wanneer de jongste personen – van 34 en 35 jaar – een conversatie voeren schakelen zij onmiddellijk over op het Standaardnederlands. En daarin is alleen nog de typisch ai-klank te horen. De oudste generaties worden daarom door de onderzoeker getypeerd als “de laatste generaties van dialectsprekers uit Egmond aan Zee”.
Desondanks zijn er ook positieve ontwikkelingen te noemen voor het Derper dialect. Vorig jaar is er een werkgroep opgericht in Egmond aan Zee die bezig is met het vervaardigen van een dialectwoordenboek. Het dialectwoordenboek zal waarschijnlijk dit jaar nog verschijnen. Daarmee blijft het dialect ook voor toekomstige generaties bewaard.
Oeps: Onbekende tag `feed’ met attributen {"url"=>"https://www.nemokennislink.nl/kernwoorden/dialect.atom", “max”=>"5", “detail”=>"normaal"}