Voor het eerste is echt bekend geworden wanneer de Neanderthaler nu is uitgestorven in Europa. Europese onderzoekers onder leiding van João Zilhão dateerden vondsten uit Portugal en concludeerden dat de onze harige geslachtsgenoot 37.000 jaar geleden verdween uit Iberië. Dit was de laatste plaats waar de Neanderthaler zich ophield voordat de moderne mens haar plaats ook daar overnam. Het onderzoek is gepubliceerd in PLoS ONE.

Neanderthaler onderzoek

Al jarenlang doet professor Zilhão, nu gevestigd in Bristol, onderzoek naar de Neanderthalers. Zijn nieuwste onderzoek (samen met een team van andere onderzoekers) gaat wederom over Neanderthalers. Van Neanderthalers is bekend dat ze ten zuiden van de Ebro millennia langer overleefden dan elders in Europa. Hoe lang dat precies was, was tot nu toe punt van discussie. Zilhão en collega’s dateerden daarom een fauna uit de Portugese kalksteengrot Pego do Diabo in de buitenwijken van Lissabon die in 1965-1966 ontdekt werd.

De locatie van de site Pego do Diabo in Portugal en een Google Earth overzicht van de locatie van de grot.

PLoS ONE

Ouder dan gedacht

De ouderdom waarmee de onderzoekers op de proppen kwamen is 37.000 voor de laatste Neanderthalers in Europa. Dit deden ze op basis van heronderzoek aan de fauna zoals hyena’s, vleermuizen, beren, wolven, herten, konijnen etc. Ze vergeleken bovendien werktuigen van vuursteen en bot die gemaakt werden door de Neanderthaler. Om de ouderdom te achterhalen, gebruikten de wetenschappers de tanden van herten en paarden voor radiometrische dateringen (C-14). Ook botten ondergingen dezelfde test. De verkregen ouderdom betekent dat de Neanderthalers niet overleefden tot in het laatste glaciaal van ongeveer 20.000 jaar geleden zoals eerder voorgesteld werd.

Het resultaat van de studie betekent ook dat de Neanderthaler waarschijnlijk niet tot ongeveer 30.000 jaar geleden rondliep in Gibraltar zoals eerder werd aangenomen. De ouderdomsbepaling van Pego do Diabo wijst erop dat het leefgebied 30.000 jaar waarschijnlijk te klein was voor een populatie Neanderthalers.

De grot waarin de vuursteen werktuigen en de overblijfselen van de fauna zijn gevonden.

PLoS ONE

Waarom de Neanderthalers zo lang konden overleven in Iberië achter de zogenaamde ‘Ebro grens’ is nog onderhevig aan speculatie. Zilhão denkt dat het klimaat ermee te maken heeft. In de periode rond 37.000 jaar geleden werd het klimaat in Iberië milder. Als gevolg breidden de eiken en dennen hun leefgebied flink uit. De uitbreiding van het leefgebied van de moderne mens werd hierdoor bemoeilijkt, zo speculeren de onderzoekers.

Mixing moderne mens en Neanderthaler

De datering van 37.000 jaar geleden voor de laatste Europese Neanderthalers heeft nog meer te vertellen. Het beroemde ‘Lagar Velho kind’, gevonden 140 km ten noorden van Lissabon, is 30.000 jaar oud en is een moderne mens (Homo sapiens), maar heeft kenmerken van een Neanderthaler. Dit betekent dat de Neanderthalers het in sommige gevallen wel heel goed konden vinden met de moderne mens. Dat is nog eens wat anders dan het heersende beeld van vechtende Neanderthalers met de moderne mens.

Links de vuurstenen werktuigen die in de grot gevonden zijn en rechts de bovenkaakskiezen van een hert die gebruikt zijn voor ouderdomsbepaling.

PLoS ONE

Referentie:

Zilhão et al., 2010. Pego do Diabo (Loures, Portugal): Dating the Emergence of Anatomical Modernity in Westernmost Eurasia. PloS ONE 5(1): e8880

Zie ook:

• Neanderthalers waren niet dom (Kennislinkartikel)
• Seks tussen mens en Neanderthaler (Kennislinkartikel)
• Ook Neanderthaler had grote hersenen (Kennislinkartikel)
• Krijn, de eerste Nederlandse Neanderthaler (Kennislinkartikel)
• Evolutiedossier (Kennislinkdossier)
• De evolutie van de mens (Kennislinkartikel)