“Als je nergens voor zou willen sterven, ben je het niet waard om te leven.” Volgens Martin Luther King Jr. was sterven in vrijheid beter dan te leven onder het juk van de onderdrukking. Hij was bereid zijn leven te geven voor zijn idealen en is ook om zijn overtuiging vermoord. Ook vrijheid van meningsuiting vinden velen belangrijk genoeg om lijf en leden voor te riskeren. Journalist zijn in Rusland of China kan je gemakkelijk de kop kosten, maar vrijheid van een volk, om te mogen zeggen wat je denkt of om lief te mogen hebben wie je wilt vinden zij blijkbaar belangrijker dan hun eigen voortbestaan. Zo’n martelaarsdood sterven kan ook inspirerend werken voor toekomstige helden, zoals de dood van Che Guevara. Zijn laatste woorden: “Schiet lafaard, want je doodt slechts een mens”.
In de film Braveheart weigert de held zelfs om vergiffenis te smeken als hij bruut wordt gemarteld. Zelfs met zijn laatste adem schreeuwt hij nog om vrijheid.
Voor volk en vaderland
Ook reddingswerkers zoals politiemensen en brandweerlieden brengen hun leven doorlopend in gevaar om anderen te redden. Gelukkig is de kans dat zij tijdens het werk daadwerkelijk om het leven komen niet zo heel groot. Dat ligt anders bij soldaten. Eigenlijk vragen alle naties van hun soldaten, dat zij hun leven indien nodig neerleggen om anderen te redden. En dat gaat best ver: zelfs informatie doorgeven om je hachje te redden heet verraad en wordt tijdens oorlogstijd vaak met de dood bestraft. In Nederland overigens niet, daar krijgt de militair 20 jaar gevangenisstraf. Maar dat schrikt niet iedereen af. In dit filmpje zie je waarom jongeren overal ter wereld toch het leger ingaan.
Deze nazi officier verkiest in de film “Inglorious Basterds” een ‘heldendood’ boven verraad.
Hardlopers zijn doodlopers
Professionele sportbeoefening is ook gevaarlijk werk: elk jaar sterven er weer atleten tijdens het beoefenen van hun sport. Soms omdat de sport zelf levensgevaarlijk is, zoals formule 1 rijden, maar er krijgen ook elk jaar 200 relatief jonge mensen in Nederland een hartaanval tijdens het sporten. Hoewel dit vaker misschien eerder een vorm van zelfoverschatting is dan een rationele afweging tussen de dood of de finish.
De meeste mensen geven aan -als je dat aan ze vraagt- bereid te zijn te sterven om hun kinderen of geliefde te redden. Evolutionair gezien is dat ook nuttig: je familie deelt immers je genenpakket. En als je er vanuit gaat dat nageslacht het enige is waar we voor leven, dan maakt het ook niet meer uit of je bij deze reddingspoging zelf de pijp uit gaat; zolang jouw genen maar gered zijn.
Maar dat blijkt ook te gelden voor andere ‘groepsleden’, zoals landgenoten, vrienden of bendeleden. Amerikaanse wetenschappers kwamen hierachter door een oud filosofisch vraagstuk -‘het treinprobleem’- voor te leggen aan proefpersonen. Hierbij moesten de deelnemers kiezen of ze voor een rijdende trein zouden springen. Als ze dat deden stierven ze, maar redden hiermee vijf mensen van dezelfde etnische groep al zijzelf.
Nee, ik wil!
De meerderheid zei voor die optie te kiezen, maar als de slachtoffers tot een andere etnische groep dan zijzelf behoorden, waren de proefpersonen minder bereidwillig om hun leven te geven. Blijkbaar is iemand van je eigen groep belangrijker dan een vreemde.
Saillant detail: als de situatie werd uitvergroot waren de proefpersonen nog veel happiger hun leven neer te leggen. Als ze de keuze hadden met hun dood de terroristische aanslag in Madrid te kunnen voorkomen, waren ze zelfs bereid een ander opofferingsgezind medemens uit de weg te duwen, om zélf voor die trein te springen. Een zichtbare heldendood is blijkbaar aantrekkelijker dan een stille opoffering in de marge.
Natuurlijk weten we niet of deze proefpersonen dit ook echt zouden doen als de situatie niet meer fictief was, maar harde realiteit. Maar dat is moeilijk op een ethnische manier te onderzoeken, dus moeten we het met de intentie doen. Waar zou jij je leven voor neerleggen?