Wiskunde maakt sport nog leuker. Wie is de beste schaatser ooit? Wie de beste voetballer? Wie de beste klimmer tijdens de Tour de France? Het zijn vragen waar Bertus Talsma antwoord op probeert te geven met behulp van wiskunde.
Voor de beste schaatser aller tijden kun je niet gewoon de snelste rijder nemen. Schaatswedstrijden waren vroeger in de open lucht, soms met sneeuwbuien en harde wind. Schaatsers hadden geen aerodynamische kleding en de klapschaats moest nog uitgevonden worden.
Wollen mutsen, klapschaatsen en hightech wedstrijdijs
Talsma: “Om de verschillende omstandigheden vroeger en nu mee te nemen, gebruikte de ISU (International Skating Union) oorspronkelijk meerdere lijsten: buiten en binnen, met en zonder klapschaats, etcetera. Volgens ons was dat niet nodig. Met één lijst kun je alle schaatsers met elkaar vergelijken.”
Hoe vergelijk je een wollen schaatsmuts met hightech wedstrijdijs op een hooglandbaan? “Vanaf 1892 tot nu hebben we alle tijden van wedstrijdschaatsers in kaart gebracht”, legt Talsma uit. "Voor ons model kijken we vervolgens alleen naar de beste 24 rijders. Je ziet natuurlijk dat de gereden tijden steeds lager worden. Wat ook opvalt, is dat de tijden van topschaatsers dichter bij elkaar komen te liggen.”
Om de tijden van vroeger en nu met elkaar te vergelijken, gebruikt Talsma een aantal correcties en randvoorwaarden: “We zetten de absolute tijden om in wat we ‘gecorrigeerde verschiltijden’ noemen. Eerst kijken we naar de verhouding tussen de gemiddelde verschiltijden in 1892 en nu en corrigeren alle gegevens met die verhouding.”
De tijden komen dan dichter bij elkaar, maar bevatten nog wedstrijdspecifieke omstandigheden die van invloed zijn. Wind, sneeuw, hoogland- of laaglandbaan, vroeg of laat in het seizoen, Olympisch, World Cup of allround toernooi, etcetera. “Om dat te corrigeren, kijken we per toernooi hoe goed een schaatser is geweest ten opzichte van de andere schaatsers. We nemen voor elke schaatser zijn of haar beste vier seizoenen, met minimaal één allround toernooi en één Olympisch seizoen. De tijden op een Olympisch toernooi worden vier keer zo zwaar gerekend als de tijden op een allround toernooi en zo zijn er nog een aantal randvoorwaarden.” Het kost vaak uitgebreide discussies om te bepalen wat relevante en eerlijke randvoorwaarden zijn.
Uiteindelijk heeft Talsma alle voorwaarden samengevat in een formule. Het resultaat? Eric Heiden voert de ranglijst aan met Ard Schenk op een tweede plaats. Sven Kramer is inmiddels opgeklommen naar de derde plek.
De beste ploeg
Kun je ook rekenen aan de beste samenstelling van een ploeg? ORTEC TSS presenteert op haar site het ‘beste’ elftal voor de eredivisie. De software hierachter weegt allerlei factoren mee. Voor de samenstelling van de Olympische schaatsploeg is een speciaal rekenmodel ontwikkeld. Dit model helpt het NOC en de KNSB om de tien schaatsers te selecteren waarmee Nederland de beste medaillekansen heeft op de achttien beschikbare startplaatsen.
“Getallen hebben mij altijd al aangesproken”, vertelt Talsma. “Ik was op de middelbare school goed in de exacte vakken en heb getwijfeld tussen een studie scheikunde en econometrie. Bij allebei de studies heb ik een dag meegelopen. Proeven doen spreekt wat minder aan, geef mij maar getallen. Econometrie was voor mij dus een prima keuze.” Als enthousiast voetballer is zijn huidige werk hem op het lijf geschreven. De perfecte combinatie van hobby en werk.
Een uitgebreidere versie van dit artikel verscheen onder de titel Wiskunde maakt sport nog leuker in Wisactueel (uitgave juni 2012). Kijk hier voor leuke en interessante resultaten van de analyses van sportprestaties. Je vindt daar onder andere filmpjes uit Studio Voetbal, een voetbalgame waarmee je zelf het beste eredivisie-elftal kunt samenstellen en een volleybalgame voor het beste volleybalteam.